अथ क्षत्रियवर्गः ।

मूर्धाभिषिक्तो राजन्यो बाहुजः क्षत्रियो विराट् ।
राजा राट्पार्थिवक्ष्माभृन्नृपभूपमहीक्षितः ॥२.८.१॥

राजा तु प्रणताशेषसामन्तः स्यादधीश्वरः ।
चक्रवर्ती सार्वभौमो नृपोऽन्यो मण्डलेश्वरः ॥२.८.२॥

येनेष्टं राजसूयेन मण्डलस्येश्वरश्च यः ।
शास्ति यश्चाज्ञया राज्ञः स सम्राडथ राजकम् ॥२.८.३॥

राजन्यकं च नृपतिक्षत्रियाणां गणे क्रमात् ।
मन्त्री धीसचिवोऽमात्योऽन्ये कर्मसचिवास्ततः ॥२.८.४॥

महामात्राः प्रधानानि पुरोधास्तु पुरोहितः ।
द्रष्टरि व्यवहाराणां प्राड्विवाकाक्षदर्शकौ ॥२.८.५॥

प्रतीहारो द्वारपालद्वास्थद्वास्थितदर्शकाः ।
रक्षिवर्गस्त्वनीकस्थोऽथाध्यक्षाधिकृतौ समौ ॥२.८.६॥

स्थायुकोऽधिकृतो ग्रामे गोपो ग्रामेषु भूरिषु ।
भौरिकः कनकाध्यक्षो रूप्याध्यक्षस्तु नैष्किकः ॥२.८.७॥

अन्तःपुरे त्वधिकृतः स्यादन्तर्वंशिको जनः ।
सौविदल्लाः कञ्चुकिनः स्थापत्याः सौविदाश्च ते ॥२.८.८॥

शण्ढो वर्षवरस्तुल्यौ सेवकार्थ्यनुजीविनः ।
विषयानन्तरो राजा शत्रुर्मित्रमतः परम् ॥२.८.९॥

उदासीनः परतरः पार्ष्णिग्राहस्तु पृष्ठतः ।
रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषणदुर्हृदः ॥२.८.१०॥

द्विड्विपक्षाहितामित्रदस्युशात्रवशत्रवः ।
अभिघातिपरारातिप्रत्यर्थिपरिपन्थिनः ॥२.८.११॥

वयस्यः स्निग्धः सवया अथ मित्रं सखा सुहृत् ।
सख्यं साप्तपदीनं स्यादनुरोधोऽनुवर्तनम् ॥२.८.१२॥

यथार्हवर्णः प्रणिधिरपसर्पश्चरः स्पशः ।
चारश्च गूढपुरुषश्चाप्तप्रत्ययितौ समौ ॥२.८.१३॥

सांवत्सरो ज्यौतिषिको दैवज्ञगणकावपि ।
स्युर्मौहूर्तिकमौहूर्तज्ञानिकार्तान्तिका अपि ॥२.८.१४॥

तान्त्रिको ज्ञातसिद्धान्तः सत्री गृहपतिः समौ ।
लिपिकारोऽक्षरचरणोऽक्षरचुञ्चुश्च लेखके ॥२.८.१५॥

लिखिताक्षरविन्यासे लिपिर्लिबिरुभे स्त्रियौ ।
स्यात्सन्देशहरो दूतो दूत्यं तद्भावकर्मणी ॥२.८.१६॥

अध्वनीनोऽध्वगोऽध्वन्यः पान्थः पथिक इत्यपि ।
स्वाम्यमात्यसुहृत्कोशराष्ट्रदुर्गबलानि च ॥२.८.१७॥

राज्याङ्गानि प्रकृतयः पौराणां श्रेणयोऽपि च ।
सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः ॥२.८.१८॥

षड्गुणा: शक्तयस्तिस्रः प्रभावोत्साहमन्त्रजाः ।
क्षयः स्थानं च वृद्धिश्च त्रिवर्गो नीतिवेदिनाम् ॥२.८.१९॥

स प्रतापः प्रभावश्च यत्तेजः कोशदण्डजम् ।
भेदो दण्डः साम दानमित्युपायचतुष्टयम् ॥२.८.२०॥

साहसं तु दमो दण्डः साम सान्त्वमथो समौ ।
भेदोपजापावुपधा धर्माद्यैर्यत्परीक्षणम् ॥२.८.२१॥

पञ्च त्रिष्वषडक्षीणो यस्तृतीयाद्यगोचरः ।
विविक्तविजनच्छन्ननिःशलाकास्तथा रहः ॥२.८.२२॥

रहश्चोपांशु चालिङ्गे रहस्यं तद्भवे त्रिषु ।
समौ विस्रम्भविश्वासौ भ्रेषो भ्रंशो यथोचितात् ॥२.८.२३॥

अभ्रेषन्यायकल्पास्तु देशरूपं समञ्जसम् ।
युक्तमौपयिकं लभ्यं भजमानाभिनीतवत् ॥२.८.२४॥

न्याय्यं च त्रिषु षट्संप्रधारणा तु समर्थनम् ।
अववादस्तु निर्देशो निदेशः शासनं च सः ॥२.८.२५॥

शिष्टिश्चाज्ञा च संस्था तु मर्यादा धारणा स्थितिः ।
आगोऽपराधो मन्तुश्च समे तूद्दानबन्धने ॥२.८.२६॥

द्विपाद्यो द्विगुणो दण्डो भागधेयः करो बलिः ।
घट्टादिदेयं शुल्कोऽस्त्री प्राभृतं तु प्रदेशनम् ॥२.८.२७॥

उपायनमुपग्राह्यमुपहारस्तथोपदा ।
यौतकादि तु यद्देयं सुदायो हरणं च तत् ॥२.८.२८॥

तत्कालस्तु तदात्वं स्यादुत्तरः काल आयतिः ।
सांदृष्टिकं फलं सद्य उदर्कः फलमुत्तरम् ॥२.८.२९॥

अदृष्टं वह्नितोयादि दृष्टं स्वपरचक्रजम् ।
महीभुजामहिभयं स्वपक्षप्रभवं भयम् ॥२.८.३०॥

प्रक्रिया त्वधिकारः स्याच्चामरं तु प्रकीर्णकम् ।
नृपासनं यत्तद्भद्रासनं सिंहासनं तु तत् ॥२.८.३१॥

हैमं छत्रं त्वातपत्रं राज्ञस्तु नृपलक्ष्म तत् ।
भद्रकुम्भः पूर्णकुम्भो भृङ्गारः कनकालुका ॥२.८.३२॥

निवेशः शिबिरं षण्ढे सज्जनं तूपरक्षणम् ।
हस्त्यश्वरथपादातं सेनाङ्गं स्याच्चतुष्टयम् ॥२.८.३३॥

दन्ती दन्तावलो हस्ती द्विरदोऽनेकपो द्विपः ।
मतङ्गजो गजो नागः कुञ्जरो वारणः करी ॥२.८.३४॥

इभः स्तम्बेरमः पद्मी यूथनाथस्तु यूथपः ।
मदोत्कटो मदकलः कलभः करिशावकः ॥२.८.३५॥

प्रभिन्नो गर्जितो मत्तः समावुद्वान्तनिर्मदौ ।
हास्तिकं गजता वृन्दे करिणी धेनुका वशा ॥२.८.३६॥

गण्डः कटो मदो दानं वमथुः करशीकरः ।
कुम्भौ तु पिण्डौ शिरसस्तयोर्मध्ये विदुः पुमान् ॥२.८.३७॥

अवग्रहो ललाटं स्यादीषिका त्वक्षिकूटकम् ।
अपाङ्गदेशो निर्याणं कर्णमूलं तु चूलिका ॥२.८.३८॥

अधः कुम्भस्य वाहित्थं प्रतिमानमधोऽस्य यत् ।
आसनं स्कन्धदेशः स्यात्पद्मकं बिन्दुजालकम् ॥२.८.३९॥

पार्श्वभागः पक्षभागो दन्तभागस्तु योऽग्रतः ।
द्वौ पूर्वपश्चाज्जङ्घादिदेशौ गात्रावरे क्रमात् ॥२.८.४०॥

तोत्रं वेणुकमालानं बन्धस्तम्भेऽथ शृङ्खले ।
अन्दुको निगडोऽस्त्री स्यादङ्कुशोऽस्त्री सृणिः स्त्रियाम् ॥२.८.४१॥

दूष्या कक्ष्या वरत्रा स्यात्कल्पना सज्जना समे ।
प्रवेण्यास्तरणं वर्णः परिस्तोमः कुथो द्वयोः ॥२.८.४२॥

वीतं त्वसारं हस्त्यश्वं वारी तु गजबन्धनी ।
घोटके वीतितुरगतुरङ्गाश्वतुरङ्गमाः ॥२.८.४३॥

वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः ।
आजानेयाः कुलीनाः स्युर्विनीताः साधुवाहिनः ॥२.८.४४॥

वनायुजाः पारसीकाः काम्बोजाः बाह्लिका हयाः ।
ययुरश्वोऽश्वमेधीयो जवनस्तु जवाधिकः ॥२.८.४५॥

पृष्ठ्यः स्थौरी सितः कर्को रथ्यो वोढा रथस्य यः ।
बालः किशोरो वाम्यश्वा वडवा वाडवं गणे ॥२.८.४६॥

त्रिष्वाश्वीनं यदश्वेन दिनेनैकेन गम्यते ।
कश्यं तु मध्यमश्वानां हेषा ह्रेषा च निस्वनः ॥२.८.४७॥

निगालस्तु गलोद्देशो वृन्दे त्वश्वीयमश्ववत् ।
आस्कन्दितं धौरितकं रेचितम्वल्गितं प्लुतम् ॥२.८.४८॥

गतयोऽमूः पञ्च धारा घोणा तु प्रोथमस्त्रियाम् ।
कविका तु खलीनोऽस्त्री शफं क्लीबे खुरः पुमान् ॥२.८.४९॥

पुच्छोऽस्त्री लूमलाङ्गूले वालहस्तश्च वालधिः ।
त्रिषूपावृत्तलुठितौ परावृत्ते मुहुर्भुवि ॥२.८.५०॥

याने चक्रिणि युद्धार्थे शताङ्गः स्यन्दनो रथः ।
असौ पुष्परथश्चक्रयानं न समराय यत् ॥२.८.५१॥

कर्णीरथः प्रवहणं डयनं च समं त्रयम् ।
क्लीबेऽनः शकटोऽस्त्री स्याद्गन्त्री कम्बलिवाह्यकम् ॥२.८.५२॥

शिबिका याप्ययानं स्याद्दोला प्रेङ्खादिका स्त्रियाम् ।
उभौ तु द्वैपवैयाघ्रौ द्वीपिचर्मावृते रथे ॥२.८.५३॥

पाण्डुकम्बलसंवीतः स्यन्दनः पाण्डुकम्बली ।
रथे काम्बलवास्त्राद्याः कम्बलादिभिरावृते ॥२.८.५४॥

त्रिषु द्वैपादयो रथ्या रथकट्या रथव्रजे ।
धूः स्त्री क्लीबे यानमुखं स्याद्रथाङ्गमपस्करः ॥२.८.५५॥

चक्रं रथाङ्गं तस्यान्ते नेमिः स्त्री स्यात्प्रधिः पुमान् ।
पिण्डिका नाभिरक्षाग्रकीलके तु द्वयोरणिः ॥२.८.५६॥

रथगुप्तिर्वरूथो ना कूबरस्तु युगन्धरः ।
अनुकर्षो दार्वधःस्थं प्रासङ्गो ना युगाद्युगः ॥२.८.५७॥

सर्वं स्याद्वाहनं यानं युग्यं पत्रं च धोरणम् ।
परम्परावाहनं यत्तद्वैनीतकमस्त्रियाम् ॥२.८.५८॥

आधोरणा हस्तिपका हस्त्यारोहा निषादिनः ।
नियन्ता प्राजिता यन्ता सूतः क्षत्ता च सारथिः ॥२.८.५९॥

सव्येष्ठदक्षिणस्थौ च संज्ञा रथकुटुम्बिनः ।
रथिनः स्यन्दनारोहा अश्वारोहास्तु सादिनः ॥२.८.६०॥

भटा योधाश्च योद्धारः सेना रक्षास्तु सैनिकाः ।
सेनायां समवेता ये सैन्यास्ते सैनिकाश्च ते ॥२.८.६१॥

बलिनो ये सहस्रेण साहस्रास्ते सहस्रिणः ।
परिधिस्थः परिचरः सेनानीर्वाहिनीपतिः ॥२.८.६२॥

कञ्चुको वारबाणोऽस्त्री यत्तु मध्ये सकञ्चुकाः ।
बध्नन्ति तत्सारसनमधिकाङ्गोऽथ शीर्षकम् ॥२.८.६३॥

शीर्षण्यं च शिरस्त्रेऽथ तनुत्रं वर्म दंशनम् ।
उरश्छदः कङ्कटको जागरः कवचोऽस्त्रियाम् ॥२.८.६४॥

आमुक्तः प्रतिमुक्तश्च पिनद्धश्चापिनद्धवत् ।
संनद्धो वर्मितः सज्जो दंशितो व्युढकङ्कटः ॥२.८.६५॥

त्रिष्वामुक्तादयो वर्मभृतां कावचिकं गणे ।
पदातिपत्तिपदगपादातिकपदाजयः ॥२.८.६६॥

पद्गश्च पदिकश्चाथ पादातं पत्तिसंहतिः ।
शस्त्राजीवे काण्डपृष्ठायुधीयायुधिकाः समाः ॥२.८.६७॥

कृतहस्तः सुप्रयोगविशिखः कृतपुङ्खवत् ।
अपराद्धपृषत्कोऽसौ लक्ष्याद्यश्च्युतसायकः ॥२.८.६८॥

धन्वी धनुष्मान्धानुष्को निषङ्ग्यस्त्री धनुर्धरः ।
स्यात्काण्डवांस्तु काण्डीरः शाक्तीकः शक्तिहेतिकः ॥२.८.६९॥

याष्टीकपारश्वधिकौ यष्टिपर्श्वधहेतिकौ ।
नैस्त्रिंशिकोऽसिहेतिः स्यात्समौ प्रासिककौन्तिकौ ॥२.८.७०॥

चर्मी फलकपाणिः स्यात्पताकी वैजयन्तिकः ।
अनुप्लवः सहायश्चानुचरोऽभिचरः समाः ॥२.८.७१॥

पुरोगाग्रेसरप्रष्ठाग्रतः सरपुरः सराः ।
पुरोगमः पुरोगामी मन्दगामी तु मन्थरः ॥२.८.७२॥

जङ्घालोऽतिजवस्तुल्यौ जङ्घाकरिकजाङ्घिकौ ।
तरस्वी त्वरितो वेगी प्रजवी जवनो जवः ॥२.८.७३॥

जय्यो यः शक्यते जेतुं जेयो जेतव्यमात्रके ।
जैत्रस्तु जेता यो गच्छत्यलं विद्विषतः प्रति ॥२.८.७४॥

सोऽभ्यमित्रोऽभ्यमित्रीयोऽप्यभ्यमित्रीण इत्यपि ।
ऊर्जस्वलः स्यादूर्जस्वी य ऊर्जातिशयान्वितः ॥२.८.७५॥

स्वादुरस्वानुरसिलो रथिरो रथिको रथी ।
कामङ्गाम्यनुकामीनो ह्यत्यन्तीनस्तथा भृशम् ॥२.८.७६॥

शूरो वीरश्च विक्रान्तो जेता जिष्णुश्च जित्वरः ।
सांयुगीनो रणे साधुः शस्त्राजीवादयस्त्रिषु ॥२.८.७७॥

ध्वजिनी वाहिनी सेना पृतनानीकिनी चमूः ।
वरूथिनी बलं सैन्यं चक्रं चानीकमस्त्रियाम् ॥२.८.७८॥

व्यूहस्तु बलविन्यासो भेदादण्डादयो युधि ।
प्रत्यासारो व्यूहपार्ष्णिः सैन्यपृष्ठे प्रतिग्रहः ॥२.८.७९॥

एकेभैकरथा त्र्यश्वा पत्तिः पञ्चपदातिका ।
पत्त्यङ्गैस्त्रिगुणैः सर्वैः क्रमादाख्या यथोत्तरम् ॥२.८.८०॥

सेनामुखं गुल्मगणौ वाहिनी पृतना चमूः ।
अनीकिनी दशानीकिन्यक्षौहिण्यथ सम्पदि ॥२.८.८१॥

सम्पत्तिः श्रीश्च लक्ष्मीश्च विपत्त्यां विपदापदौ ।
आयुधं तु प्रहरणं शस्त्रमस्त्रमथास्त्रियौ ॥२.८.८२॥

धनुश्चापौ धन्वशरासनकोदण्डकार्मुकम् ।
इष्वासोऽप्यथ कर्णस्य कालपृष्ठं शरासनम् ॥२.८.८३॥

कपिध्वजस्य गाण्डीवगाण्डिवौ पुन्नपुंसकौ ।
कोटिरस्याटनी गोधातले ज्याघातवारणे ॥२.८.८४॥

लस्तकस्तु धनुर्मध्यं मोर्वी ज्या शिञ्जिनी गुणः ।
स्यात्प्रत्यालीढमालीढमित्यादि स्थानपञ्चकम् ॥२.८.८५॥

लक्षं लक्ष्यं शरव्यं च शराभ्यास उपासनम् ।
पृषत्कबाणविशिखा अजिह्मगखगाशुगाः ॥२.८.८६॥

कलम्बमार्गणशराः पत्री रोप इषुर्द्वयोः ।
प्रक्ष्वेडनास्तु नाराचाः पक्षो वाजस्त्रिषूत्तरे ॥२.८.८७॥

निरस्तः प्रहिते बाणे विषाक्ते दिग्धलिप्तकौ ।
तूणोपासङ्गतूणीरनिषङ्गा इषुधिर्द्वयोः ॥२.८.८८॥

तूण्यां खड्गे तु निस्त्रिंशचन्द्रहासासिरिष्टयः ।
कौक्षेयको मण्डलाग्रः करवालः कृपाणवत् ॥२.८.८९॥

त्सरुः खड्गादिमुष्टौ स्यान्मेखला तन्निबन्धनम् ।
फलकोऽस्त्री फलं चर्म संग्राहो मुष्टिरस्य यः ॥२.८.९०॥

द्रुघणो मुद्गरघनौ स्यादीली करवालिका ।
भिन्दिपालः सृगस्तुल्यौ परिघः परिघातिनः ॥२.८.९१॥

द्वयोः कुठारः स्वधितिः परशुश्च परश्वधः ।
स्याच्छ्स्त्री चासिपुत्री च छुरिका चासिधेनुका ॥२.८.९२॥

वा पुंसि शल्यं शङ्कुर्ना सर्वला तोमरोऽस्त्रियाम् ।
प्रासस्तु कुन्तः कोणस्तु स्त्रियः पाल्यश्रिकोटयः ॥२.८.९३॥

सर्वाभिसारः सर्वौघः सर्वसन्नहनार्थकः ।
लोहाभिसारोऽस्त्रभृतां राज्ञां नीराजनाविधिः ॥२.८.९४॥

यत्सेनयाभिगमनमरौ तदभिषेणनम् ।
यात्रा व्रज्याभिनिर्वाणं प्रस्थानं गमनं गमः ॥२.८.९५॥

स्यादासारः प्रसरणं प्रचक्रं चलितार्थकम् ।
अहितान्प्रत्यभीतस्य रणे यानमभिक्रमः ॥२.८.९६॥

वैतालिका बोधकराश्चाक्रिका घाण्टिकार्थकाः ।
स्युर्मागधास्तु मगधा बन्दिनः स्तुतिपाठकाः ॥२.८.९७॥

संशप्तकास्तु समयात्संग्रामादनिवर्तिनः ।
रेणुर्द्वयोः स्त्रियां धूलिः पांसुर्ना न द्वयो रजः ॥२.८.९८॥

चूर्णे क्षोदः समुत्पिञ्जपिञ्जलौ भृशमाकुले ।
पताका वैजयन्ती स्यात्केतनं ध्वजमस्त्रियाम् ॥२.८.९९॥

सा वीराशंसनं युद्धभूमिर्यातिभयप्रदा ।
अहंपूर्वमहंपूर्वमित्यहंपूर्विका स्त्रियाम् ॥२.८.१००॥

आहोपुरुषिका दर्पाद्या स्यात्संभावनात्मनि ।
अहमहमिका तु सा स्यात्परस्परं यो भवत्यहङ्कारः ॥२.८.१०१॥

द्रविणं तरः सहोबलशौर्याणि स्थाम शुष्मं च ।
शक्तिः पराक्रमः प्राणो विक्रमस्त्वतिशक्तिता ॥२.८.१०२॥

वीरपानं तु यत्पानं वृत्ते भाविनि वारणे ।
युद्धमायोधनं जन्यं प्रधनं प्रविदारणम् ॥२.८.१०३॥

मृधमास्कन्दनं संख्यं समीकं सांपरायिकम् ।
अस्त्रियां समरानीकरणाः कलहविग्रहौ ॥२.८.१०४॥

सम्प्रहाराभिसम्पात कलिसंस्फोट संयुगाः ।
अभ्यामर्द समाघात संग्रामाभ्यागमाहवाः ॥२.८.१०५॥

समुदायः स्त्रियः संयत्समित्याजिसमिद्युधः ।
नियुद्धं बाहुयुद्धेऽथ तुमुलं रणसङ्कुले ॥२.८.१०६॥

क्ष्वेडा तु सिंहनादः स्यात्करिणां घटना घटा ।
क्रन्दनं योधसंरावो बृंहितं करिगर्जितम् ॥२.८.१०७॥

विस्फारो धनुषः स्वानः पताहाडम्बरो समौ ।
प्रसभं तु बलात्कारो हठोऽथ स्खलितं छलम् ॥२.८.१०८॥

अजन्यं क्लीबमुत्पात उपसर्गः समं त्रयम् ।
मूर्छा तु कश्मलं मोहोऽप्यवमर्दस्तु पीडनम् ॥२.८.१०९॥

अभ्यवस्कन्दनं त्वभ्यासादनं विजयो जयः ।
वैरशुद्धिः प्रतीकारो वैरनिर्यातनं च सा ॥२.८.११०॥

प्रद्रावोद्द्रावसंद्रावसंदावा विद्रवो द्रवः ।
अपक्रमोऽपयानं च रणे भङ्गः पराजयः ॥२.८.१११॥

पराजितपराभूतौ त्रिषु नष्टतिरोहितौ ।
प्रमापणं निबर्हणं निकारणं विशारणम् ॥२.८.११२॥

प्रवासनं परासनं निषूदनं निहिंसनम् ।
निर्वासनं संज्ञपनं निर्ग्रन्थनमपासनम् ॥२.८.११३॥

निस्तर्हणं निहननं क्षणनं परिवर्जनम् ।
निर्वापणं विशसनं मारणं प्रतिघातनम् ॥२.८.११४॥

उद्वासनप्रमथनक्रथनोज्जासनानि च ।
आलम्भपिञ्जविशरघातोन्माथवधा अपि ॥२.८.११५॥

स्यात्पञ्चता कालधर्मो दिष्टान्तः प्रलयोऽत्ययः ।
अन्तो नाशो द्वयोर्मृत्युर्मरणं निधनोऽस्त्रियाम् ॥२.८.११६॥

परासुप्राप्तपञ्चत्वपरेतप्रेतसंस्थिताः ।
मृतप्रमीतौ त्रिष्वेते चिता चित्या चितिः स्त्रियाम् ॥२.८.११७॥

कबन्धोऽस्त्री क्रियायुक्तमपमूर्धकलेवरम् ।
श्मशानं स्यात्पितृवनं कुणपः शवमस्त्रियाम् ॥२.८.११८॥

प्रग्रहोपग्रहौ बन्द्यां कारा स्यात्बन्धनालये ।
पूंसि भूम्न्यसवः प्राणाश्चैवं जीवोऽसुधारणम् ॥२.८.११९॥

आयुर्जीवितकालो ना जीवतुर्जीवनौषधम् ।

इति क्षत्रियवर्गः ।