अथ नानार्थवर्गः ।

नानार्थाः केऽपि कान्तादिवर्गेष्वेवात्रकीर्तिताः ।
भूरिप्रयोगा ये येषु पर्यायेष्वपि तेषु ते ॥३.३.१॥

आकाशे त्रिदिवे नाको लोकस्तु भुवने जने ।
पद्ये यशसि च श्लोकः शरे खड्गे च सायकः ॥३.३.२॥

जम्बुकौ क्रोष्टुवरुणौ पृथुकौ चिपिटार्भकौ ।
आलोकौ दर्शनद्योतौ भेरीपटगहमानकौ ॥३.३.३॥

उत्सङ्गचिह्नयोरङ्कः कलङ्कोऽङ्कापवादयोः ।
तक्षको नागवर्द्धक्योरर्कः स्फटिकसूर्ययोः ॥३.३.४॥

मारुते वेधसि ब्रघ्ने पुंसि कः कं शिरोऽम्बुनोः ।
स्यात्पुलाकस्तुच्छधान्ये संक्षेपे भक्तसिक्थके ॥३.३.५॥

उलूके करिणः पुच्छमूलोपान्ते च पेचकः ।
कमण्डलौ च करकः सुगते च विनायकः ॥३.३.६॥

किष्कुर्हस्ते वितस्तौ च शूककीटे च वृश्चिकः ।
प्रतिकूले प्रतीकस्त्रिष्वेकदेशे तु पुंस्ययम् ॥३.३.७॥

स्याद्भूतिकं तु भूनिम्बे कत्तृणे भूस्तृणेऽपि च ।
ज्योत्स्निकायां च घोषे च कोशातक्यथ कट्फले ॥३.३.८॥

सिते च खदिरे सोमवल्कः स्यादथ सिह्लके ।
तिलकल्के च पिण्याको बाह्लीकं रामठेऽपि च ॥३.३.९॥

महेन्द्र गुग्गुलूलूकव्यालग्राहिषु कौशिकः ।
रुक्तापशङ्कास्वातङ्कः स्वल्पेऽपि क्षुल्लकस्त्रिषु ॥३.३.१०॥

जैवातृकः शशाङ्केऽपि खुरेऽप्यश्वस्य वर्तकः ।
व्याघ्रेऽपि पुण्डरीको ना यवान्यामपि दीपकः ॥३.३.११॥

शालावृकाः कपिक्रोष्टुश्वानः स्वर्णेऽपि गैरिकम् ।
पीडार्थेऽपि व्यलीकं स्यादलीकं त्वप्रियेऽनृते ॥३.३.१२॥

शीलान्वयावनूके द्वे शल्के शकलवल्कले ।
साष्टे शते सुवर्णानां हेम्न्युरोभूषणे पले ॥३.३.१३॥

दीनारेऽपि च निष्कोऽस्त्री कल्कोऽस्त्री शमलैनसोः ।
दम्भेऽप्यथ पिनाकोऽस्त्री शूलशङ्करधन्वनोः ॥३.३.१४॥

धेनुका तु करेण्वां च मेघजाले च कालिका ।
कारिका यातनावृत्त्योः कर्णिका कर्णभूषणे ॥३.३.१५॥

करिहस्तेऽङ्गुलौ पद्मबीजकोश्यां त्रिषूत्तरे ।
वृन्दारकौ रूपिमुख्यावेके मुख्यान्यकेवलाः ॥३.३.१६॥

स्याद्दाम्भिकः कौक्कुटिको यश्चादूरेरितेक्षणः ।
ललाटिकः प्रभोर्भालदर्शी कार्याक्षमश्च यः ॥३.३.१७॥

भूभृन्नितम्बवलयचक्रेषु कटकोऽस्त्रियाम् ।
सूच्यग्रे क्षुद्रशत्रौ च रोमहर्षे च कण्टकः ॥३.३.१८॥

पाकौ पक्तिशिशू मध्यरत्ने नेतरि नायकः ।
पर्यङ्कः स्यात्परिकरे स्याद्व्याघ्रेऽपि च लुब्धकः ॥३.३.१९॥

पेटकस्त्रिषु वृन्देऽपि गुरौ देश्ये च देशिकः ।
खेटकौ ग्रामफलकौ धीवरेऽपिच जालिकः ॥३.३.२०॥

पुष्परेणौ च किञ्जल्कः शुल्कोऽस्त्री स्त्रीधनेऽपि च ।
स्यात्कल्लोलेऽप्युत्कलिका वार्धकं भाववृन्दयोः ॥३.३.२१॥

करिण्यां चापि गणिका दारकौ बालभेदकौ ।
अन्धेऽप्यनेडमूकः स्याट्टङ्कौ दर्पाश्मदारणौ ॥३.३.२२॥

मृद्भाण्डेऽप्युष्ट्रिका मन्थे खजको रसदर्वके ।
मयूखस्त्विट्करज्वालास्वलिबाणौ शिलीमुखौ ॥३.३.२३॥

शङ्खो निधौ ललटास्थ्निकम्बौ न स्त्रीन्द्रियेऽपि खम् ।
धृणिज्वाले अपि शिखे शैलवृक्षौ नगावगौ ॥३.३.२४॥

आशुगौ वायुविशिखौ शरार्कविहगाः खगाः ।
पतङ्गौ पक्षिसूर्यौ च पूगः क्रमुकवृन्दयोः ॥३.३.२५॥

पशवोऽपि मृगा वेगः प्रवाहजवयोरपि ।
परागः कौसुमे रेणौ स्नानीयादौ रजस्यपि ॥३.३.२६॥

गजेऽपि नागमातङ्गावपाङ्गस्तिलकेऽपि च ।
सर्गः स्वभावनिर्मोक्षनिश्चयाध्यायसृष्टिषु ॥३.३.२७॥

योगः सन्नहनोपायध्यानसङ्गतियुक्तिषु ।
भोगः सुखे स्त्र्यादिभृतावहेश्च फणकाययोः ॥३.३.२८॥

चातके हरिणे पुंसि सारङ्गः शबले त्रिषु ।
कपौ च प्लवगः शापे त्वभिषङ्गः पराभवे ॥३.३.२९॥

यानाद्यङ्गे युगः पुंसि युगं युग्मे कृतादिषु ।
स्वर्गेषुपशुवाग्वज्रदिङ्नेत्रधृणिभूजले ॥३.३.३०॥

लक्ष्यदृष्ट्या स्त्रियां पुंसि गौर्लिङ्गं चिह्नशेफसोः ।
शृङ्गं प्राधान्यसान्वोश्च वराङ्गं मूर्धगुह्ययोः ॥३.३.३१॥

भगं श्रीकाममाहात्म्यवीर्ययत्नार्ककीर्तिषु ।
परिघः परिघातेऽस्त्रेऽप्योघो वृन्देऽम्भसां रये ॥३.३.३२॥

मूल्ये पूजाविधावर्घोऽहोदुःखव्यसनेष्वघम् ।
त्रिष्विष्टेऽल्पे लघुः काचाः शिक्यभृद्भेददृग्रुजः ॥३.३.३३॥

विपर्यासे विस्तरे च प्रपञ्चः पावके शुचिः ।
मास्यमात्ये चाप्युपधे पुंसि मेध्ये सिते त्रिषु ॥३.३.३४॥

अभिष्वङ्गे स्पृहायां च गभस्तौ च रुचिः स्त्रियाम् ।
प्रसन्ने भल्लुकेऽप्यच्छो गुच्छः स्तबकहारयोः ॥३.३.३५॥

परिधानाञ्चले कच्छो जलप्रान्ते त्रिलिङ्गकः ।
केकि तार्क्ष्यावहिभुजौ दन्तविप्राण्डजा द्विजाः ॥३.३.३६॥

अजा विष्णुहरच्छागा गोष्ठाध्वनिवहा व्रजाः ।
धर्मराजौ जिनयमौ कुञ्जो दन्तेऽपि न स्त्रियाम् ॥३.३.३७॥

वलजे क्षेत्रपूर्द्वारे वलजा वल्गुदर्शना ।
समे क्ष्मांशे रणेऽप्याजिः प्रजा स्यात्सन्ततौ जने ॥३.३.३८॥

अब्जौ शङ्खशशाङ्कौ च स्वके नित्ये निजं त्रिषु ।
पुंस्यात्मनि प्रवीणे च क्षेत्रज्ञो वाच्यलिङ्गकः ॥३.३.३९॥

संज्ञा स्याच्चेतना नाम हस्ताद्यैश्चार्थसूचना ।
काकेभगण्डौ करटौ गजगण्डकटी कटौ ॥३.३.४०॥

शिपिविष्टस्तु खलतौ दुश्चर्मणि महेश्वरे ।
देवशिल्पिन्यपि त्वष्टा दिष्टं दैवेऽपि न द्वयोः ॥३.३.४१॥

रसे कटुः कट्वकार्ये त्रिषु मत्सरतीक्ष्णयोः ।
रिष्टं क्षेमाशुभाभावेष्वरिष्टे तु शुभाशुभे ॥३.३.४२॥

मायानिश्चलयन्त्रेषु कैतवानृतराशिषु ।
अयोघने शैलशृङ्गे सीराङ्गे कूटमस्त्रियाम् ॥३.३.४३॥

सूक्ष्मैलायां त्रुटिः स्त्री स्यात्कालेऽल्पे संशयेऽपि सा ।
आर्त्युत्कर्षाश्रयः कोट्यो मूले लग्नकचे जटा ॥३.३.४४॥

व्युष्टिः फले समृद्धौ च दृष्टिर्ज्ञानेऽक्ष्णि दर्शने ।
इष्टिर्यागेच्छयोः सृष्टं निश्चिते बहुनि त्रिषु ॥३.३.४५॥

कष्टे तु कृच्छ्रगहने दक्षामन्दागदेषु तु ।
पटुर्द्वौ वाच्यलिङ्गौ च नीलकण्ठः शिवेऽपि च ॥३.३.४६॥

पुंसि कोष्ठोऽन्तर्जठरं कुसूलोऽन्तर्गृहं तथा ।
निष्ठा निष्पत्तिनाशान्ताः काष्ठोत्कर्षे स्थितौ दिशि ॥३.३.४७॥

त्रिषु ज्येष्ठोऽतिशस्तेऽपि कनिष्ठोऽतियुवाल्पयोः ।
दण्डोऽस्त्री लगुडेऽपि स्याद्गुडो गोलेक्षुपाकयोः ॥३.३.४८॥

सर्प मांसात्पशू व्याडौ गोभूवाचस्त्विडा इलाः ।
क्ष्वेडा वंशशलाकापि नाडी कालेऽपि षट्क्षणे ॥३.३.४९॥

काण्डोऽस्त्री दण्डबाणार्ववर्गावसरवारिषु ।
स्याद्भाण्डमश्वाभरणेऽमत्रे मूलवणिग्धने ॥३.३.५०॥

भृशप्रतिज्ञयोर्बाढं प्रगाढं भृशकृच्छ्रयोः ।
शक्तस्थूलौ त्रिषु दृढौ व्यूढौ विन्यस्तसंहतौ ॥३.३.५१॥

भ्रूणोऽर्भके स्त्रैणगर्भे बाणो बलिसुते शरे ।
कणोऽतिसूक्ष्मे धान्यांशे सङ्घाते प्रमथे गणः ॥३.३.५२॥

पणो द्यूतादिषूत्सृष्टे भृतौ मूल्ये धनेऽपि च ।
मौर्व्यां द्रव्याश्रिते सत्वशौर्यसन्ध्यादिके गुणः ॥३.३.५३॥

निर्व्यापारस्थितौ कालविशेषोत्सवयोः क्षणः ।
वर्णो द्विजादौ शुक्लादौ स्तुतौ वर्णं तु वाक्षरे ॥३.३.५४॥

अरुणो भास्करेऽपि स्याद्वर्णभेदेऽपि च त्रिषु ।
स्थाणुः शर्वेऽप्यथ द्रोणः काकेऽप्याजौ रवे रणः ॥३.३.५५॥

ग्रामणीर्नापिते पुंसि श्रेष्ठे ग्रामाधिपे त्रिषु ।
ऊर्णा मेषादिलोम्नि स्यादावर्ते चान्तरा भ्रुवोः ॥३.३.५६॥

हरिणी स्यान्मृगी हेमप्रतिमा हरिता च या ।
त्रिषु पाण्डौ च हरिणः स्थूणा स्तम्भेऽपि वेश्मनः ॥३.३.५७॥

तृष्णे स्पृहापिपासे द्वे जुगुप्साकरुणे घृणे ।
वणिक्पथे च विपणिः सुरा प्रत्यक्च वारुणी ॥३.३.५८॥

करेणुरिभ्यां स्त्री नेभे द्रविणं तु बलं धनम् ।
शरणं गृहरक्षित्रोः श्रीपर्णं कमलेऽपि च ॥३.३.५९॥

विषाभिमरलोहेषु तीक्ष्णं क्लीबे खरे त्रिषु ।
प्रमाणं हेतुमर्यादाशास्त्रेयत्ताप्रमातृषु ॥३.३.६०॥

करणं साधकतमं क्षेत्रगात्रेन्द्रियेष्वपि ।
प्राण्युत्पादे संसरणमसंबाधचमूगतौ ॥३.३.६१॥

घण्टापथेऽथ वान्तान्ने समुद्गिरणमुन्नये ।
अतस्त्रिषु विषाणं स्यात्पशुशृङ्गेभदन्तयोः ॥३.३.६२॥

प्रवणं क्रमनिम्नोर्व्यां प्रह्वे ना तु चतुष्पथे ।
सङ्कीर्णौ निचिताशुद्धाविरिणं शून्यमूषरम् ॥३.३.६३॥

सेतौ च वरणो वेणी नदीभेदे कचोच्चये ।
देवसूर्यौ विवस्वन्तौ सरस्वन्तौनदार्णवौ ॥३.३.६४॥

पक्षितार्क्ष्यौ गरुत्मन्तौ शकुन्तौ भासपक्षिणौ ।
अग्न्युत्पातौ धूमकेतू जीमूतौ मेघपर्वतौ ॥३.३.६५॥

हस्तौ तु पाणिनक्षत्रे मरुतौ पवनामरौ ।
यन्ता हस्तिपके सूते भर्ता धातरि पोष्टरि ॥३.३.६६॥

यानपात्रे शिशौ पोतः प्रेतः प्राण्यन्तरे मृते ।
ग्रहभेदे ध्वजे केतुः पार्थिवे तनये सुतः ॥३.३.६७॥

स्थपतिः कारुभेदेऽपि भूभृद्भूमिधरे नृपे ।
मूर्धाभिषिक्तो भूपेऽपि ऋतुः स्त्री कुसुमेऽपि च ॥३.३.६८॥

विष्णावप्यजिताव्यक्तौ सूतस्त्वष्टरि सारथौ ।
व्यक्तः प्राज्ञेऽपि दृष्टान्तावुभौ शास्त्रनिदर्शने ॥३.३.६९॥

क्षत्ता स्यात्सारथौ द्वाःस्थे क्षत्रियायां च शूद्रजे ।
वृत्तान्तः स्यात्प्रकरणे प्रकारे कार्त्स्न्यवार्तयोः ॥३.३.७०॥

आनर्तः समरे नृत्यस्थाननीवृद्विशेषयोः ।
कृतान्तो यमसिद्धान्तदैवाकुशलकर्मसु ॥३.३.७१॥

श्लेष्मादि रसरक्तादि महाभूतानि तद्गुणाः ।
इन्द्रियाण्यश्मविकृतिः शब्दयोनिश्च धातवः ॥३.३.७२॥

कक्षान्तरेऽपि शुद्धान्तो नृपस्यासर्वगोचरे ।
कासूसामर्थ्ययोः शक्तिर्मूर्तिः काठिन्यकाययोः ॥३.३.७३॥

विस्तारवल्लयोर्व्रततिर्वसती रात्रिवेश्मनोः ।
क्षयार्चयोरपचितिः सातिर्दानावसानयोः ॥३.३.७४॥

आर्तिः पीडा धनुष्कोट्योर्जातिः सामान्यजन्मनोः ।
प्रचारस्यन्दयो रीतिर्डिम्बप्रवासयोः ॥३.३.७५॥

उदयेऽधिगमे प्राप्तिस्त्रेता त्वग्नित्रये युगे ।
वीणाभेदेऽपि महती भूतिर्भस्मनि सम्पदि ॥३.३.७६॥

नदी नगर्योर्नागानां भोगवत्यथ सङ्गरे ।
सङ्गे सभायां समितिः क्षयवासावपि क्षिती ॥३.३.७७॥

रवेरर्चिश्च शस्त्रं च वह्निज्वाला च हेतयः ।
जगती जगति च्छन्दोविशेषेऽपि क्षितावपि ॥३.३.७८॥

पङ्क्तिश्छन्दोऽपि दशमं स्यात्प्रभावेऽपि चायतिः ।
पत्तिर्गतौ च मूले तु पक्षतिः पक्षभेदयोः ॥३.३.७९॥

प्रकृतिर्योनिलिङ्गे च कैशिक्याद्याश्च वृत्तयः ।
सिकताः स्युर्वालुकापि वेदे श्रवसि च श्रुतिः ॥३.३.८०॥

वनिता जनितात्यर्थानुरागायां च योषिति ।
गुप्तिः क्षितिव्युदासेऽपि धृतिर्धारणधैर्ययोः ॥३.३.८१॥

बृहती क्षुद्रवार्ताकी छन्दोभेदे महत्यपि ।
वासिता स्त्री करिण्योश्च वार्ता वृत्तौ जनश्रुतौ ॥३.३.८२॥

वार्तं फल्गुन्यरोगे च त्रिष्वप्सु च घृतामृते ।
कलधौतं रूप्यहेम्नोर्निमित्तं हेतुलक्ष्मणोः ॥३.३.८३॥

श्रुतं शास्त्रावधृतयोर्युगपर्याप्तयोः कृतम् ।
अत्याहितं महाभीतिः कर्म जीवानपेक्षि च ॥३.३.८४॥

युक्ते क्ष्मादावृते भूतं प्राण्यतीते समे त्रिषु ।
वृत्तं पद्ये चरित्रे त्रिष्वतीते दृढनिस्तले ॥३.३.८५॥

महद्राज्यं चावगीतं जन्ये स्याद्गर्हिते त्रिषु ।
श्वेतं रूप्येऽपि रजतं हेम्नि रूप्ये सिते त्रिषु ॥३.३.८६॥

त्रिष्वितो जगदिङ्गेऽपि रक्तं नील्यादि रागि च ।
अवदातः सिते पीते शुद्धे बद्धार्जुनौ सितौ ॥३.३.८७॥

युक्तेऽतिसंस्कृतेऽमर्षिण्यभिनीतोऽथ संस्कृतम् ।
कृत्रिमे लक्षणोपेतेऽप्यनन्तोऽनवधावपि ॥३.३.८८॥

ख्याते हृष्टे प्रतीतोऽभिजातस्तु कुलजे बुधे ।
विविक्तौ पूतविजनौ मूर्छितौ मूढसोच्छ्रयौ ॥३.३.८९॥

द्वौ चाम्लपरुषौ शुक्तौ शिती धवलमेचकौ ।
सत्ये साधौ विद्यमाने प्रशस्तेऽभ्यर्हिते च सत् ॥३.३.९०॥

पुरस्कृतः पूजितेऽरात्यभियुक्तेऽग्रतः कृते ।
निवातावाश्रयावातौ शस्त्राभेद्यं च वर्म यत् ॥३.३.९१॥

जातोन्नद्धप्रवृद्धाः स्युरुच्छ्रिता उत्थितास्त्वमी ।
वृद्धिमत्प्रोद्यतोत्पन्ना आदृतौ सादरार्चितौ ॥३.३.९२॥

अर्थोऽभिधेयरैवस्तुप्रयोजननिवृत्तिषु ।
निपानागमयोस्तीर्थमृषिजुष्टे जले गुरौ ॥३.३.९३॥

समर्थस्त्रिषु शक्तिस्थे सम्बद्धार्थे हितेऽपि च ।
दशमीस्थौ क्षीणरागवृद्धौ वीथी पदव्यपि ॥३.३.९४॥

आस्थानी यत्नयोरास्था प्रस्थोऽस्त्री सानुमानयोः ।
शास्त्रद्रविणयोर्ग्रन्थः संस्थाधारे स्थितौ मृतौ ॥३.३.९५॥

अभिप्रायवशौ छन्दावब्दौ जीमूतवत्सरौ ।
अपवादौ तु निन्दाज्ञे दायादौ सुतबान्धवौ ॥३.३.९६॥

पादा रश्म्यङ्घ्रितुर्यांशाश्चन्द्राग्न्यर्कास्तमोनुदः ।
निर्वादो जनवादेऽपि शादो जम्बालशष्पयोः ॥३.३.९७॥

आरावे रुदिते त्रातर्याक्रन्दो दारुणे रणे ।
स्यात्प्रसादोऽनुरागेऽपि सूदः स्याद्व्यञ्जनेऽपि च ॥३.३.९८॥

गोष्ठाध्यक्षेऽपि गोविन्दो हर्षेऽप्यामोदवन्मदः ।
प्राधान्ये राजलिङ्गे च वृषाङ्गे ककुदोऽस्त्रियाम् ॥३.३.९९॥

स्त्री संविज्ज्ञानसंभाषाक्रियाकाराजिनामसु ।
धर्मे रहस्युपनिषत्स्यादृतौ वत्सरे शरत् ॥३.३.१००॥

पदं व्यवसितत्राणस्थानलक्ष्माङ्घ्रिवस्तुषु ।
गोष्पदं सेविते माने प्रतिष्ठाकृत्यमास्पदम् ॥३.३.१०१॥

त्रिष्विष्टमधुरौ स्वादू मृदू चातीक्ष्णकोमलौ ।
मूढाल्पापटुनिर्भाग्या मन्दाः स्युर्द्वौ तु शारदौ ॥३.३.१०२॥

प्रत्यग्राप्रतिभौ विद्वत्सुप्रगल्भौ विशारदौ ।
व्यामो वटश्च न्यग्रोधावुत्सेधः काय उन्नतिः ॥३.३.१०३॥

पर्याहारश्च मार्गश्च विवधौ वीवधौ च तौ ।
परिधिर्यज्ञियतरोः शाखायामुपसूर्यके ॥३.३.१०४॥

बन्धकं व्यसनं चेतः पीडाधिष्ठानमाधयः ।
स्युः समर्थननीवाकनियमाश्च समाधयः ॥३.३.१०५॥

दोषोत्पादेऽनुबन्धः स्यात्प्रकृतस्यादिविनश्वरे ।
मुख्यानुयायिनि शिशौ प्रकृतस्यानुवर्तने ॥३.३.१०६॥

विधुर्विष्णौ चन्द्रमसि परिच्छेदे बिलेऽवधिः ।
विधिर्विधाने दैवेऽपि प्रणिधिः प्रार्थने चरे ॥३.३.१०७॥

बुधवृद्धौ पण्डितेऽपि स्कन्धः समुदयेऽपि च ।
देशे नदविशेषेऽब्धौ सिन्धुर्ना सरिति स्त्रियाम् ॥३.३.१०८॥

विधा विधौ प्रकारे च साधू रम्येऽपि च त्रिषु ।
वधूर्जाया स्नुषा स्त्री च सुधा लेपोऽमृतं स्नुही ॥३.३.१०९॥

सन्धा प्रतिज्ञा मर्यादा श्रद्धासम्प्रत्ययः स्पृहा ।
मधु मद्ये पुष्परसे क्षौद्रेऽप्यन्धं तमस्यपि ॥३.३.११०॥

अतस्त्रिषु समुन्नद्धौ पण्डितम्मन्यगर्वितौ ।
ब्रह्मबन्धुरधिक्षेपे निर्देशेऽथावलम्बितः ॥३.३.१११॥

अविदूरोऽप्यवष्टब्धः प्रसिद्धौ ख्यातभूषितौ ।
सूर्यवह्नी चित्रभानू भानू रश्मिदिवाकरौ ॥३.३.११२॥

भूतात्मानौ धातृदेहौ मूर्खनीचौ पृथग्जनौ ।
ग्रावाणौ शैलपाषाणौ पत्रिणौ शरपक्षिणौ ॥३.३.११३॥

तरुशैलौ शिखरिणौ शिखिनौ वह्निबर्हिणौ ।
प्रतियत्नावुभौ लिप्सोपग्रहावथ सादिनौ ॥३.३.११४॥

द्वौ सारथिहयारोहौ वाजिनोऽश्वेषु पक्षिणः ।
कुलेऽप्यभिजनो जन्मभूम्यामप्यथ हायनाः ॥३.३.११५॥

वर्षार्चिर्व्रीहिभेदाश्च चन्द्राग्न्यर्का विरोचनाः ।
क्लेशेऽपि वृजिनो विश्वकर्मार्कसुरशिल्पिनोः ॥३.३.११६॥

आत्मायत्नो धृतिर्बुद्धिः स्वभावो ब्रह्म वर्ष्म च ।
शक्रो घातुकमत्तेभो वर्षुकाब्दो घनाघनः ॥३.३.११७॥

अभिमानोऽर्थादिदर्पे ज्ञाने प्रणयहिंसयोः ।
घनो मेघे मूर्तिगुणे त्रिषु मूर्ते निरन्तरे ॥३.३.११८॥

इनः सूर्ये प्रभौ राजा मृगाङ्के क्षत्रिये नृपे ।
वाणिन्यौ नर्तकीदूत्यौ स्रवन्त्यामपि वाहिनी ॥३.३.११९॥

ह्लादिन्यौ वज्रतडितौ वन्दायामपि कामिनी ।
त्वग्देहयोरपि तनुः सूनाधो जिह्विकापि च ॥३.३.१२०॥

क्रतुविस्तारयोरस्त्री वितानं त्रिषु तुच्छके ।
मन्देऽथ केतनं कृत्ये केतावुपनिमन्त्रणे ॥३.३.१२१॥

वेदस्तत्त्वं तपो ब्रह्म ब्रह्मा विप्रः प्रजापतिः ।
उत्साहने च हिंसायां सूचने चापि गन्धनम् ॥३.३.१२२॥

आतञ्चनं प्रतीवापजवनाप्यायनार्थकम् ।
व्यञ्जनं लाञ्छनं श्मश्रु निष्ठानावयवेष्वपि ॥३.३.१२३॥

स्यात्कौलीनं लोकवादे युद्धे पश्वहि पक्षिणाम् ।
स्यादुद्यानं निःसरणे वनभेदे प्रयोजने ॥३.३.१२४॥

अवकाशे स्थितौ स्थानं क्रीडादावपि देवनम् ।
उत्थानं पौरुषे तन्त्रे सन्निविष्टोद्गमेऽपि च ॥३.३.१२५॥

व्युत्थानं प्रतिरोधे च विरोधाचरणेऽपि च ।
मारणे मृतसंस्कारे गतौ द्रव्येऽर्थदापने ॥३.३.१२६॥

निर्वर्तनोपकरणानुव्रज्यासु च साधनम् ।
निर्यातनं वैरशुद्धौ दाने न्यासार्पणेऽपि च ॥३.३.१२७॥

व्यसनं विपदि भ्रंशे दोषे कामजकोपजे ।
पक्ष्माक्षिलोम्नि किञ्जल्के तन्त्वाद्यम्शेऽप्यणीयसि ॥३.३.१२८॥

तिथिभेदे क्षणे पर्व वर्त्म नेत्रच्छदेऽध्वनि ।
अकार्यगुह्ये कौपीनं मैथुनं सङ्गतौ रते ॥३.३.१२९॥

प्रधानं परमात्मा धीः प्रज्ञानं बुद्धिचिह्नयोः ।
प्रसूनं पुष्पफलयोर्निधनं कुलनाशयोः ॥३.३.१३०॥

क्रन्दने रोदनाह्वाने वर्ष्म देहप्रमाणयोः ।
गृहदेहत्विट्प्रभावा धामान्यथ चतुष्पथे ॥३.३.१३१॥

सन्निवेशे च संस्थानं लक्ष्म चिह्नप्रधानयोः ।
आच्छादने संपिधानमपवारणमित्युभे ॥३.३.१३२॥

आराधनं साधने स्यादवाप्तौ तोषणेऽपि च ।
अधिष्ठानं चक्रपुरप्रभावाध्यासनेष्वपि ॥३.३.१३३॥

रत्नं स्वजातिश्रेष्ठेऽपि वने सलिलकानने ।
तलिनं विरले स्तोके वाच्यलिङ्गं तथोत्तरे ॥३.३.१३४॥

समानाः सत्समैकेस्युः पिशुनौ खलसूचकौ ।
हीनन्यूनावूनगर्ह्यौ वेगिशूरौ तरस्विनौ ॥३.३.१३५॥

अभिपन्नोऽपराद्धोऽभिग्रस्तव्यापद्गतावपि ।
कलापो भूषणे बर्हे तूणीरे संहतावपि ॥३.३.१३६॥

परिच्छदे परीवापः पर्युप्तौ सलिलस्थितौ ।
गोधुग्गोष्ठपती गोपौ हरविष्णू वृषाकपी ॥३.३.१३७॥

बाष्पमूष्माश्रु कशिपु त्वन्नमाच्छादनं द्वयम् ।
तल्पं शय्याट्टदारेषु स्तम्बेऽपि विटपोऽस्त्रियाम् ॥३.३.१३८॥

प्राप्तरूपस्वरूपाभिरूपा बुधमनोज्ञयोः ।
भेद्यलिङ्गा अमी कूर्मी वीणाभेदश्च कच्छपी ॥३.३.१३९॥

रवर्णे पुंसि रेफः स्यात्कुत्सिते वाच्यलिङ्गकः ।
कुतपो मृगरोमोत्थपटे चाह्नोऽष्टमेंऽशके ॥३.३.१४०॥

अन्तराभवसत्वेऽश्वे गन्धर्वो दिव्यगायने ।
कम्बुर्ना वलये शङ्खे द्विजिह्वौ सर्पसूचकौ ॥३.३.१४१॥

पूर्वोऽन्यलिङ्गः प्रागाह पुम्बहुत्वेऽपि पूर्वजान् ।
कुम्भौ घटेभमूर्धांशौ डिम्भौ तु शिशुबालिशौ ॥३.३.१४२॥

स्तम्भौ स्थूणाजडीभावौ शम्भू ब्रह्मत्रिलोचनौ ।
कुक्षिभ्रूणार्भका गर्भा विस्रम्भः प्रणयेऽपि च ॥३.३.१४३॥

स्याद्भेर्यां दुन्दुभिः पुंसि स्यादक्षे दुन्दुभिः स्त्रियाम् ।
स्यान्महारजते क्लीबं कुसुम्भं करके पुमान् ॥३.३.१४४॥

क्षत्रियेऽपि च नाभिर्ना सुरभिर्गवि च स्त्रियाम् ।
सभा संसदि सभ्ये च त्रिष्वध्यक्षेऽपि वल्लभः ॥३.३.१४५॥

किरणप्रग्रहौ रश्मी कपिभेकौ प्लवङ्गमौ ।
इच्छामनोभवौ कामौ शक्त्युद्योगौ पराक्रमौ ॥३.३.१४६॥

धर्माः पुण्ययमन्यायस्वभावाचारसोमपाः ।
उपायपूर्व आरम्भ उपधा चाप्युपक्रमः ॥३.३.१४७॥

वणिक्पथः पुरं वेदो निगमो नागरो वणिक् ।
नैगमौ द्वौ बले रामो नीलचारुसिते त्रिषु ॥३.३.१४८॥

शब्दादिपूर्वो वृन्देऽपि ग्रामः क्रान्तौ च विक्रमः ।
स्तोमः स्तोत्रेऽध्वरे वृन्दे जिह्मास्तु कुटिलेऽलसे ॥३.३.१४९॥

उष्णोऽपि घर्मचेष्टालङ्कारे भ्रान्तौ च विभ्रमः ।
गुल्मारुक्स्तम्बसेनाश्च जामिः स्वसृकुलस्त्रियोः ॥३.३.१५०॥

क्षितिक्षान्त्योः क्षमायुक्ते क्षमं शक्ते हिते त्रिषु ।
त्रिषु श्यामौ हरित्कृष्णौ श्यामा स्याच्छारिवा निशा ॥३.३.१५१॥

ललामं पुच्छपुण्ड्राश्वभूषाप्राधान्यकेतुषु ।
सूक्ष्ममध्यात्ममप्याद्ये प्रधाने प्रथमस्त्रिषु ॥३.३.१५२॥

वामौ वल्गुप्रतीपौ द्वावधमौ न्यूनकुत्सितौ ।
जीर्णं च परिभुक्तं च यातयाममिदं द्वयम् ॥३.३.१५३॥

तुरङ्गगरुडौ तार्क्ष्यौ निलयापचयौ क्षयौ ।
श्वशुर्यौ देवरश्यालौ भ्रातृव्यौ भ्रातृजद्विषौ ॥३.३.१५४॥

पर्जन्यौ रसदब्देन्द्रौ स्यादर्यः स्वामिवैश्ययोः ।
तिष्यः पुष्ये कलियुगे पर्यायोऽवसरे क्रमे ॥३.३.१५५॥

प्रत्ययोऽधीनशपथज्ञानविश्वासहेतुषु ।
रन्ध्रे शब्देऽथानुशयो दीर्घद्वेषानुतापयोः ॥३.३.१५६॥

स्थूलोच्चयस्त्वसाकल्ये नागानां मध्यमे गते ।
समयाः शपथाचारकालसिद्धान्तसंविदः ॥३.३.१५७॥

व्यसनान्यशुभं दैवं विपदित्यनयास्त्रयः ।
अत्ययोऽतिक्रमे कृच्छ्रेदोषे दण्डेऽप्यथापदि ॥३.३.१५८॥

युद्धायत्योः संपरायः पूज्यस्तु श्वशुरेऽपि च ।
पस्चादवस्थायि बलं समवायश्च सन्नयौ ॥३.३.१५९॥

सङ्घाते सन्निवेशे च संस्त्यायः प्रणयास्त्वमी ।
विस्रम्भयाञ्चाप्रेमाणो विरोधेऽपि समुच्छ्रयः ॥३.३.१६०॥

विषयो यस्य यो ज्ञातस्तत्र शब्दादिकेष्वपि ।
निर्यासेऽपि कषायोऽस्त्री सभायां च प्रतिश्रयः ॥३.३.१६१॥

प्रायो भूम्न्यन्तगमने मन्युर्दैन्ये क्रतौ युधि ।
रहस्योपस्थयोर्गुह्यं सत्यं शपथतथ्ययोः ॥३.३.१६२॥

वीर्यं बले प्रभावे च द्रव्यं भव्ये गुणाश्रये ।
धिष्ण्यं स्थाने गृहे भेऽग्नौ भाग्यं कर्मशुभाशुभम् ॥३.३.१६३॥

कशेरुहेम्नोर्गाङ्गेयं विशल्या दन्तिकापि च ।
वृषाकपायी श्रीगौर्योरभिख्या नामशोभयोः ॥३.३.१६४॥

आरम्भो निष्कृतिः शिक्षा पूजनं संप्रधारणम् ।
उपायः कर्म चेष्टा च चिकित्सा च नवक्रियाः ॥३.३.१६५॥

छाया सूर्यप्रिया कान्तिः प्रतिबिम्बमनातपः ।
कक्ष्या प्रकोष्ठे हर्म्यादेः काञ्च्यां मध्येभबन्धने ॥३.३.१६६॥

कृत्या क्रियादेवतयोस्त्रिषु भेद्ये धनादिभिः ।
जन्यं स्याज्जनवादेऽपि जघन्योऽन्त्येऽधमेऽपि च ॥३.३.१६७॥

गृह्याधीनौ च वक्तव्यौ कल्यौ सज्जनिरामयौ ।
आत्मवाननपेतोऽर्थादर्थ्यौ पुण्यं तु चार्वपि ॥३.३.१६८॥

रूप्यं प्रशस्तरूपेऽपि वदान्यो वल्गुवागपि ।
न्याय्येऽपि मध्यं सौम्यं तु सुन्दरे सोमदैवते ॥३.३.१६९॥

निवहावसरौ वारौ संस्तरौ प्रस्तराध्वरौ ।
गुरू गीर्पतिपित्राद्यौ द्वापरौ युगसंशयौ ॥३.३.१७०॥

प्रकारौ भेदसादृश्ये आकाराविङ्गिताकृती ।
किंशारू सस्यशूकेषु मरू धन्वधराधरौ ॥३.३.१७१॥

अद्रयो द्रुमशैलार्काः स्त्रीस्तनाब्दौ पयोधरौ ।
ध्वान्तारिदानवा वृत्रा बलिहस्तांशवः कराः ॥३.३.१७२॥

प्रदरा भङ्गनारीरुक्बाणा अस्राः कचा अपि ।
अजातशृङ्गो गौः कालेऽप्यश्मश्रुर्ना च तूवरौ ॥३.३.१७३॥

स्वर्णेऽपि राः परिकरः पर्यङ्कपरिवारयोः ।
मुक्ताशुद्धौ च तारः स्याच्छारो वायौ स तु त्रिषु ॥३.३.१७४॥

कर्बुरेऽथ प्रतिज्ञाजिसंविदापत्सु सङ्गरः ।
वेदभेदे गुप्तवादे मन्त्रो मित्रो रवावपि ॥३.३.१७५॥

मखेषु यूपखण्डेऽपि स्वरुर्गुह्येऽप्यवस्करः ।
आडम्बरस्तूर्यरवे गजेन्द्राणां च गर्जिते ॥३.३.१७६॥

अभिहारोऽभियोगे च चौर्ये सन्नहनेऽपि च ।
स्याज्जङ्गमे परीवारः खड्गकोषे परिच्छदे ॥३.३.१७७॥

विष्टरो विटपी दर्भमुष्टिः पीठाद्यमासनम् ।
द्वारि द्वाः स्थे प्रतीहारः प्रतीहार्यप्यनन्तरे ॥३.३.१७८॥

विपुले नकुले विष्णौ बभ्रुर्ना पिङ्गले त्रिषु ।
सारो बले स्थिरांशे च न्याय्ये क्लीबं वरे त्रिषु ॥३.३.१७९॥

दुरोदरो द्यूतकारे पणे द्यूते दुरोदरम् ।
महारण्ये दुर्गपथे कान्तारं पुन्नपुंसकम् ॥३.३.१८०॥

मत्सरोऽन्यशुभद्वेषे तद्वत्कृपणयोस्त्रिषु ।
देवाद्वृते वरः श्रेष्ठे त्रिषु क्लीबं मनाक्प्रिये ॥३.३.१८१॥

वंशाङ्कुरे करीरोऽस्त्री तरुभेदे घटे च ना ।
ना चमूजघने हस्तसूत्रे प्रतिसरोऽस्त्रियाम् ॥३.३.१८२॥

यमानिलेन्द्रचन्द्रार्कविष्णुसिंहांशुवाजिषु ।
शुकाहिकपिभेकेषु हरिर्ना कपिले त्रिषु ॥३.३.१८३॥

शर्करा कर्परांशेऽपि यात्रा स्याद्यापने गतौ ।
इरा भूवाक्सुराप्सुस्यात्तन्द्रा निद्राप्रमीलयोः ॥३.३.१८४॥

धात्री स्यादुपमातापि क्षितिरप्यामलक्यपि ।
क्षुद्रा व्यङ्गा नटी वेश्या सरघा कण्टकारिका ॥३.३.१८५॥

त्रिषु क्रूरेऽधमेऽल्पेऽपि क्षुद्रं मात्रा परिच्छदे ।
अल्पे च परिमाणे सा मात्रं कार्त्स्न्येऽवधारणे ॥३.३.१८६॥

आलेख्याश्चर्ययोश्चित्रं कलत्रं श्रोणिभार्ययोः ।
योग्यभाजनयोः पात्रं पत्रं वाहनपक्षयोः ॥३.३.१८७॥

निदेशग्रन्थयोः शास्त्रं शस्त्रमायुधलोहयोः ।
स्याज्जटांशुकयोर्नेत्रं क्षेत्रं पत्नीशरीरयोः ॥३.३.१८८॥

मुखाग्रे क्रोडहलयोः पोत्रं गोत्रं तु नाम्नि च ।
सत्रमाच्छादने यज्ञे सदादाने वनेऽपि च ॥३.३.१८९॥

अजिरं विषये कायेऽप्यम्बरं व्योम्नि वाससि ।
चक्रं राष्ट्रेऽप्यक्षरं तु मोक्षेऽपि क्षीरमप्सु च ॥३.३.१९०॥

स्वर्णेऽपि भूरिचन्द्रौ द्वौ द्वारमात्रेऽपि गोपुरम् ।
गुहादम्भौ गह्वरे द्वे रहोऽन्तिकमुपह्वरे ॥३.३.१९१॥

पुरोऽधिकमुपर्यग्राण्यगारे नगरे पुरम् ।
मन्दिरं चाथ राष्ट्रोऽस्त्री विषये स्यादुपद्रवे ॥३.३.१९२॥

दरोऽस्त्रियां भये श्वभ्रे वज्रोऽस्त्री हीरके पवौ ।
तन्त्रं प्रधाने सिद्धान्ते सूत्रवाये परिच्छदे ॥३.३.१९३॥

औशीरश्चामरे दण्डेऽप्यौशीरं शयनासने ।
पुष्करं करिहस्ताग्रे वाद्यभाण्डमुखे जले ॥३.३.१९४॥

व्योम्नि खड्गफले पद्मे तीर्थौषधिविशेषयोः ।
अन्तरमवकाशावधिपरिधानान्तर्धिभेदतादर्थ्ये ॥३.३.१९५॥

छिद्रात्मीयविनाबहिरवसरमध्येऽन्तरात्मनि च ।
मुस्तेऽपि पिठरं राजकशेरुण्यपि नागरम् ॥३.३.१९६॥

शार्वरं त्वन्धतमसे घातुके भेद्यलिङ्गकम् ।
गौरोऽरुणे सिते पीते व्रणकार्यप्यरुष्करः ॥३.३.१९७॥

जठरः कठिनेऽपि स्यादधस्तादपि चाधरः ।
अनाकुलेऽपि चैकाग्रो व्यग्रो व्यासक्त आकुले ॥३.३.१९८॥

उपर्युदीच्यश्रेष्ठेष्वप्युत्तरः स्यादनुत्तरः ।
एषां विपर्यये श्रेष्ठे दूरानात्मोत्तमाः पराः ॥३.३.१९९॥

स्वादुप्रियौ च मधुरौ क्रूरौ कठिननिर्दयौ ।
उदारो दातृमहतोरितरस्त्वन्यनीचयोः ॥३.३.२००॥

मन्दस्वच्छन्दयोः स्वैरः शुभ्रमुद्दीप्तशुक्लयोः ।
चूडा किरीटं केशाश्च संयता मौलयस्त्रयः ॥३.३.२०१॥

द्रुमप्रभेदमातङ्गकाण्डपुष्पाणि पीलवः ।
कृतान्तानेहसोः कालश्चतुर्थेऽपि युगे कलिः ॥३.३.२०२॥

स्यात्कुरङ्गेऽपि कमलः प्रावारेऽपि च कम्बलः ।
करोपहारयोः पुंसि बलिः प्राण्यङ्गजे स्त्रियाम् ॥३.३.२०३॥

स्थौल्यसामर्थ्यसैन्येषु बलं ना काकसीरिणोः ।
वातूलः पुंसि वात्यायामपि वातासहे त्रिषु ॥३.३.२०४॥

भेद्यलिङ्गः शठे व्यालः पुंसि श्वापदसर्पयोः ।
मलोऽस्त्री पापविट्किट्टान्यस्त्री शूलं रुगायुधम् ॥३.३.२०५॥

शङ्कावपि द्वयोः कीलः पालिस्त्र्यश्र्यङ्कपङ्क्तिषु ।
कला शिल्पे कालभेदेप्याली सख्यावली अपि ॥३.३.२०६॥

अब्ध्यम्बुविकृतौ वेला कालमर्यादयोरपि ।
बहुलाः कृत्तिका गावो बहुलोऽग्नौ शितौ त्रिषु ॥३.३.२०७॥

लीला विलासक्रिययोरुपला शर्करापि च ।
शोणितेऽम्भसि कीलालं मूलमाद्ये शिफाभयोः ॥३.३.२०८॥

जालं समूह आनायगवाक्षक्षारकेष्वपि ।
शीलं स्वभावे सद्वृत्ते सस्ये हेतुकृते फलम् ॥३.३.२०९॥

छदिर्नेत्ररुजोः क्लीबं समूहे पटलं न ना ।
अधस्स्वरूपयोरस्त्री तलं स्याच्चामिषे पलम् ॥३.३.२१०॥

और्वानलेऽपि पातालं चेलं वस्त्रेऽधमे त्रिषु ।
कुकूलं शङ्कुभिः कीर्णे श्वभ्रे ना तु तुषानले ॥३.३.२११॥

निर्णीते केवलमिति त्रिलिङ्गं त्वेककृत्स्नयोः ।
पर्याप्तिक्षेमपुण्येषु कुशलं शिक्षिते त्रिषु ॥३.३.२१२॥

प्रवालमङ्कुरेऽप्यस्त्री त्रिषु स्थूलं जडेऽपि च ।
करालो दन्तुरे तुङ्गे चारौ दक्षे च पेशलः ॥३.३.२१३॥

मूर्खेऽर्भकेऽपि बालः स्याल्लोलश्चलसतृष्णयोः ।
कुलं गृहेऽपि तालाङ्के कुबेरे चैककुण्डलः ॥३.३.२१४॥

स्त्रीभावावज्ञयोर्हेला हेलिः सूर्ये रणे हिलिः ।
हालः स्यान्नृपतौ मद्ये शकलच्छदयोर्दलम् ॥३.३.२१५॥

तूलिश्चित्रोपकरणशलाकातूलशय्ययोः ।
तुमुलं व्याकुले शब्दे शष्कुली कर्णपाल्यपि ॥३.३.२१६॥

दवदावौ वनारण्यवह्नी जन्महरौ भवौ ।
मन्त्री सहायः सचिवौ पतिशाखिनरा धवाः ॥३.३.२१७॥

अवयः शैलमेषार्का आज्ञाह्वानाध्वरा हवाः ।
भावः सत्तास्वभावाभिप्रायचेष्टात्मजन्मसु ॥३.३.२१८॥

स्यादुत्पादे फले पुष्पे प्रसवो गर्भमोचने ।
अविश्वासेऽपह्नवेऽपि निकृतावपि निह्नवः ॥३.३.२१९॥

उत्सेकामर्षयोरिच्छाप्रसरे मह उत्सवः ।
अनुभावः प्रभावे च सतां च मतिनिश्चये ॥३.३.२२०॥

स्याज्जन्महेतुः प्रभवः स्थानं चाद्योपलब्धये ।
शूद्रायां विप्रतनये शस्त्रे पारशवो मतः ॥३.३.२२१॥

ध्रुवो भभेदे क्लीबे तु निश्चिते शाश्वते त्रिषु ।
स्वो ज्ञातावात्मनि स्वं त्रिष्वात्मीये स्वोऽस्त्रियां धने ॥३.३.२२२॥

स्त्रीकटीवस्त्रबन्धेऽपि नीवी परिपणेऽपि च ।
शिवा गौरीफेरवयोर्द्वन्द्वं कलहयुग्मयोः ॥३.३.२२३॥

द्रव्यासु व्यवसायेऽपि सत्त्वमस्त्री तु जन्तुषु ।
क्लीबं नपुंसकं षण्डे वाच्यलिङ्गमविक्रमे ॥३.३.२२४॥

द्वौ विशौ वैश्यमनुजौ द्वौ चराभिमरौ स्पशौ ।
द्वौ राशी पुञ्जमेषाद्यौ द्वौ वंशौ कुलमस्करौ ॥३.३.२२५॥

रहः प्रकाशौ वीकाशौ निर्वेशो भृतिभोगयोः ।
कृतान्ते पुंसि कीनाशः क्षुद्रकर्षकयोस्त्रिषु ॥३.३.२२६॥

पदे लक्ष्ये निमित्तेऽपदेशः स्यात्कुशमप्सु च ।
दशावस्थानेकविधाप्याशा तृष्णापि चायता ॥३.३.२२७॥

वशा स्त्री करिणी च स्यात्दृग्ज्ञाने ज्ञातरि त्रिषु ।
स्यात्कर्कशः साहसिकः कठोरामसृणावपि ॥३.३.२२८॥

प्रकाशोऽतिप्रसिद्धेऽपि शिशावज्ञे च बालिशः ।
कोशोऽस्त्री कुड्मले खड्गपिधानेऽर्थौघदिव्ययोः ॥३.३.२२९॥

नाशः क्षये तिरोधाने जीवितेशः प्रिये यमे ।
नृशंसखड्गौ निस्त्रिंशावंशुः सूर्येंशवः कराः ॥३.३.२३०॥

आश्वाख्या शालिशीघ्रार्थे पाशो बन्धनशस्त्रयोः ।
सुरमत्स्यावनिमिषौ पुरुषावात्ममानवौ ॥३.३.२३१॥

काकमत्स्यात्खगौ ध्वाङ्क्षौ कक्षौ च तृणवीरुधौ ।
अभीषुः प्रग्रहे रश्मौ प्रैषः प्रेषणमर्दने ॥३.३.२३२॥

पक्षः सहायेऽप्युष्णीषः शिरोवेष्टकिरीटयोः ।
शुक्रले मूषिके श्रेष्ठे सुकृते वृषभे वृषः ॥३.३.२३३॥

कोषोऽस्त्री कुड्मले खड्गपिधानेऽर्थौघदिव्ययोः ।
द्यूतेऽक्षे शारिफलकेऽप्याकर्षोऽथाक्षमिन्द्रिये ॥३.३.२३४॥

ना द्यूताङ्गे कर्षचक्रे व्यवहारे कलिद्रुमे ।
कर्षूर्वार्त्ता करीषाग्निः कर्षूः कुल्याभिधायिनी ॥३.३.२३५॥

पुम्भावे तत्क्रियायां च पौरुषं विषमप्सु च ।
उपादानेऽप्यामिषं स्यादपराधेऽपि किल्बिषम् ॥३.३.२३६॥

स्याद्वृष्टौ लोकधात्वंशे वत्सरे वर्षमस्त्रियाम् ।
प्रेक्षा नृत्येक्षणं प्रज्ञा भिक्षा सेवार्थना भृतिः ॥३.३.२३७॥

त्विट् शोभापि त्रिषु परे न्यक्षं कार्त्स्न्यनिकृष्टयोः ।
प्रत्यक्षेऽधिकृतेऽध्यक्षो रूक्षस्त्वप्रेम्ण्यचिक्कणे ॥३.३.२३८॥

व्याजसंख्याशरव्येषु लक्षं घोषौ रवव्रजौ ।
कपिशीर्षं भित्तिशृङ्गेऽनुतर्षश्चषकः सुरा ॥३.३.२३९॥

दोषो वातादिके दोषा रात्रौ दक्षोऽपि कुक्कुटे ।
शुण्डाग्रभागे गण्डूषो द्वयोश्च मुखपूरणे ॥३.३.२४०॥

रविश्वेतच्छदौ हंसौ सूर्यवह्नी विभावसू ।
वत्सौ तर्णकवर्षौ द्वौ सारङ्गाश्च दिवौकसः ॥३.३.२४१॥

शृङ्गारादौ विषे वीर्ये गुणे रागे द्रवे रसः ।
पुंस्युत्तंसावतंसौ द्वौ कर्णपूरेऽपि शेखरे ॥३.३.२४२॥

देवभेदेऽनले रश्मौ वसू रत्ने धने वसु ।
विष्णौ च वेधाः स्त्री त्वाशीर्हिताशंसाहिदंष्ट्रयोः ॥३.३.२४३॥

लालसे प्रार्थनौत्सुक्ये हिंसा चौर्यादिकर्म च ।
प्रसूरश्वापि भूद्यावौ रोदस्यौ रोदसी च ते ॥३.३.२४४॥

ज्वालाभासौ न पुंस्यर्चिर्ज्योतिर्भद्योतदृष्टिषु ।
पापापराधयोरागः खगबाल्यादिनोर्वयः ॥३.३.२४५॥

तेजः पुरीषयोर्वर्चो महस्तूत्सवतेजसोः ।
रजो गुणे च स्त्रीपुष्पे राहौ ध्वान्ते गुणे तमः ॥३.३.२४६॥

छन्दः पद्येऽभिलाषे च तपः कृच्छ्रादिकर्म च ।
सहो बलं सहा मार्गो नभः खं श्रावणो नभाः ॥३.३.२४७॥

ओकः सद्माश्रयश्चौकाः पय: क्षीरं पयोम्बु च ।
ओजो दीप्तौ बले स्रोत इन्द्रिये निम्नगारये ॥३.३.२४८॥

तेजः प्रभावे दीप्तौ च बले शुक्रेऽप्यतस्त्रिषु ।
विद्वान्विदंश्च बीभत्सो हिंस्रोऽप्यतिशयेत्वमी ॥३.३.२४९॥

वृद्धप्रशंसयोर्ज्यायान्कनीयांस्तु युवाल्पयोः ।
वरीयांस्तूरुवरयोः साधीयान्साधुबाढयोः ॥३.३.२५०॥

दलेऽपि बर्हं निर्बन्धोपरागार्कादयो ग्रहाः ।
द्वार्यापीडे क्वाथरसे निर्यूहो नागदन्तके ॥३.३.२५१॥

तुलासूत्रेऽश्वादिरश्मौ प्रग्राहः प्रग्रहोऽपि च ।
पत्नीपरिजनादानमूलशापाः परिग्रहाः ॥३.३.२५२॥

दारेषु च गृहाः श्रोण्यामप्यारोहो वरस्त्रियाः ।
व्यूहो वृन्देऽप्यहिर्वृत्रेऽप्यग्नीन्द्वर्कास्तमोपहाः ॥३.३.२५३॥

परिच्छदे नृपार्हेऽर्थे परिबर्होऽव्ययाः परे ।
आङीषदर्थेऽभिव्याप्तौ सीमार्थे धातुयोगजे ॥३.३.२५४॥

आ प्रगृह्यस्स्मृतौ वाक्येऽप्यास्तु स्यात्कोपपीडयोः ।
पापकुत्सेषदर्थे कु धिङ्निर्भत्सननिन्दयोः ॥३.३.२५५॥

चान्वाचयसमाहारेतरेतरसमुच्चये ।
स्वस्त्याशीः क्षेमपुण्यादौ प्रकर्षे लङ्घनेऽप्यति ॥३.३.२५६॥

स्वित्प्रश्ने च वितर्के च तु स्याद्भेदेऽवधारणे ।
सकृत्सहैकवारे चाप्याराद्दूरसमीपयोः ॥३.३.२५७॥

प्रतीच्यां चरमे पश्चादुताप्यर्थविकल्पयोः ।
पुनस्सहार्थयोः शश्वत्साक्षात्प्रत्यक्षतुल्ययोः ॥३.३.२५८॥

खेदानुकम्पासन्तोषविस्मयामन्त्रणे बत ।
हन्त हर्षेऽनुकम्पायां वाक्यारम्भविषादयोः ॥३.३.२५९॥

प्रति प्रतिनिधौ वीप्सालक्षणादौ प्रयोगतः ।
इति हेतुप्रकरणप्रकर्षादिसमाप्तिषु ॥३.३.२६०॥

प्राच्यां पुरस्तात्प्रथमे पुरार्थेऽग्रत इत्यपि ।
यावत्तावच्च साकल्येऽवधौ मानेऽवधारणे ॥३.३.२६१॥

मङ्गलानन्तरारम्भप्रश्नकार्त्स्न्येष्वथो अथ ।
वृथा निरर्थकाविध्योर्नानानेकोभयार्थयोः ॥३.३.२६२॥

नु पृच्छायां विकल्पे च पश्चात्सादृश्ययोरनु ।
प्रश्नावधारणानुज्ञानुनयामन्त्रणे ननु ॥३.३.२६३॥

गर्हासमुच्चयप्रश्नशङ्कासम्भावनास्वपि ।
उपमायां विकल्पे वा सामि त्वर्धे जुगुप्सिते ॥३.३.२६४॥

अमा सह समीपे च कं वारिणि च मूर्धनि ।
इवेत्थमर्थयोरेवं नूनं तर्केऽर्थनिश्चये ॥३.३.२६५॥

तूष्णीमर्थे सुखे जोषं किं पृच्छायां जुगुप्सने ।
नाम प्राकाश्यसम्भाव्यक्रोधोपगमकुत्सने ॥३.३.२६६॥

अलं भूषणपर्याप्तिशक्तिवारणवाचकम् ।
हुं वितर्के परिप्रश्ने समयान्तिकमध्ययोः ॥३.३.२६७॥

पुनरप्रथमे भेदे निर्निश्चयनिषेधयोः ।
स्यात्प्रबन्धे चिरातीते निकटागामिके पुरा ॥३.३.२६८॥

ऊरर्यूरी चोररी च विस्तारेऽङ्गीकृतौ त्रयम् ।
स्वर्गे परे च लोके स्वर्वार्तासम्भाव्ययोः किल ॥३.३.२६९॥

निषेधवाक्यालङ्कारजिज्ञासानुनये खलु ।
समीपोभयतश्शीघ्रसाकल्याभिमुखेऽभितः ॥३.३.२७०॥

नामप्राकाश्ययोः प्रादुर्मिथोऽन्योन्यं रहस्यपि ।
तिरोऽन्तर्धौ तिर्यगर्थे हा विषादशुगर्तिषु ॥३.३.२७१॥

अहहेत्यद्भुते खेदे हि हेताववधारणे ।
" ॥३.३.२७२॥

इति नानार्थवर्गः ।