अथ संवत्सरे पूर्णे तस्मिन् प्राप्ते तुरङ्गमे ।
सरय्वाश्चोत्तरे तीरे राज्ञो यज्ञोऽभ्यवर्तत ॥ १ ॥
ऋश्यशृङगं पुरस्कृत्य कर्म चक्रुर्द्विजर्षभाः ।
अश्वमेधे महायज्ञे राज्ञोऽस्य सुमहात्मनः ॥ २ ॥
कर्म कुर्वन्ति विधिवद्याजका वेदपारगाः ।
यथाविधि यथान्यायं परिक्रामन्ति शास्त्रतः ॥ ३ ॥
प्रवर्ग्यं शास्त्रतः कृत्वा तथैवोपसदं द्विजाः ।
चक्रुश्च विधिवत्सर्वमधिकं कर्म शास्त्रतः ॥ ४ ॥
अभिपूज्य ततो हृष्टाः सर्वे चक्रुर्यथाविधि ।
प्रातःसवनपूर्वाणि कर्माणि मुनिपुङ्गवाः ॥ ५ ॥
ऐन्द्रश्च विधिवद्दत्तो राजा चाभिष्टुतोऽनघः ।
माध्यन्दिनं च सवनं प्रावर्तत यथाक्रमम् ॥ ६ ॥
तृतीयसवनं चैव राज्ञोऽस्य सुमहात्मनः ।
चक्रुस्ते शास्त्रतो दृष्ट्वा तथा ब्राह्मणपुङ्गवाः ॥ ७ ॥
ऋष्यश्रङ्गादौ मन्त्रैः शिक्षाक्षरसमन्वितौ ।
गगीतिभिर्मधुरैः स्निग्धैर्मन्त्राहानैर्यथार्हतः ॥ ८ ॥
होतारो ददुरावाह्य हविर्भागान्दिवौकसाम् ।
न चाहुतमभूत्तत्र स्खलितं वापि किञ्चन ॥ ९ ॥
दृश्यते ब्रह्मवत्सर्वं क्षेमयुक्तं हि चक्रिरे ।
न तेष्वहस्सु श्रान्तो वा क्षुधितो वापि दृश्यते ॥ १० ॥
नाविद्वान् ब्राह्मणस्तत्र नाशतानुचरस्तथा ।
ब्राह्मणा भुञ्जते नित्यं नाथवन्तश्च भुञ्जते ॥ ११ ॥
तापसा भुञ्जते चापि श्रमणा भुञ्जते तथा ।
वृद्धाश्च व्याधिताश्चैव स्त्रियो बालास्तथैव च ॥ १२ ॥
अनिशं भुञ्जमानानां न तृप्तिरुपलभ्यते ।
दीयतां दीयतामन्नं वासांसि विविधानि च ॥ १३ ॥
इति सञ्चोदितास्तत्र तथा चक्रुरनेकशः ।
अन्नकूटाश्च बहवो दृश्यन्ते पर्वतोपमाः ॥ १४ ॥
दिवसे दिवसे तत्र सिद्धस्य विधिवत्तदा ।
नानादेशादनुप्राप्ताः पुरुषाः स्त्रीगणास्तथा ॥ १५ ॥
अन्नपानैः सुविहितास्तस्मिन् यज्ञे महात्मनः ।
अन्नं हि विधिवत्स्वादु प्रशंसन्ति द्विजर्षभाः ॥ १६ ॥
अहो तृप्ताः स्म भद्रं त इति शुश्राव राघवः ।
स्वलङ्कृताश्च पुरुषा ब्राह्मणान् पर्यवेषयन् ॥ १७ ॥
उपासते च तानन्ये सुमृष्टमणिकुण्डलाः ।
कर्मान्तरे तदा विप्रा हेतुवादान् बहूनपि ॥ १८ ॥
प्राहुः स्म वाग्ग्मिनो धीराः परस्परजिगीषया ।
दिवसे दिवसे तत्र संस्तरे कुशला द्विजाः ॥ १९ ॥
सर्वकर्माणि चक्रुस्ते यथाशास्त्रं प्रचोदिताः ।
नाषडङ्गविदत्रासीन्नाव्रतो नाबहुश्रुतः ॥ २० ॥
सदस्यास्तस्य वै राज्ञो नावादकुशला द्विजाः ।
प्राप्ते यूपोच्छ्रये तस्मिन् षड्बैल्वाः खादिरास्तथा ॥ २१ ॥
तावन्तो बिल्वसहिताः पर्णिनश्च तथाऽपरे ।
श्लेष्मातकमयस्त्वेको देवदारुमयस्तथा ॥ २२ ॥
द्वावेव तत्र विहितौ बाहुव्यस्तपरिग्रहौ ।
कारिताः सर्व एवैते शास्त्रज्ञैर्यज्ञकोविदैः ॥ २३ ॥
शोभार्थं तस्य यज्ञस्य काञ्चनालङ्कृता भवन् ।
एकविंशति यूपास्ते एकविंशत्यरत्नयः ॥ २४ ॥
वासोभिरेकविंशद्भिरेकैकं समलङ्कृताः ।
विन्यस्ता विधिवत्सर्वे शिल्पिभिः सुकृता दृढाः ॥ २५ ॥
अष्टाश्रयः सर्व एव श्लक्ष्णरूपसमन्विताः ।
आच्छादितास्ते वासोभिः पुष्पैर्गन्धैश्च पूजिताः ॥ २६ ॥
सप्तर्षयो दीप्तिमन्तो विराजन्ते यथा दिवि ।
इष्टकाश्च यथान्यायं कारिताश्च प्रमाणतः ॥ २७ ॥
चितोऽग्निर्ब्राह्मणैस्तत्र कुशलैः शुल्बकर्मणि ।
स चित्यो राजसिंहस्य सञ्चितः कुशलैर्द्विजैः ॥ २८ ॥
गरुडो रुक्मपक्षो वै त्रिगुणोऽष्टादशात्मकः ।
नियुक्तास्तत्र पशवस्तत्तदुद्दिश्य दैवतम् ॥ २९ ॥
उरगाः पक्षिणश्चैव यथाशास्त्रं प्रचोदिताः ।
शामित्रे तु हयस्तत्र तथा जलचराश्च ये ॥ ३० ॥
ऋत्विग्भिः सर्वमेवैतन्नियुक्तं शास्त्रतस्तदा ।
पशूनां त्रिशतं तत्र यूपेषु नियतं तदा ॥ ३१ ॥
अश्वरत्नोत्तमं तत्र राज्ञो दशरथस्य च ।
कौसल्या तं हयं तत्र परिचर्य समन्ततः ॥ ३२ ॥
कृपाणैर्विशशासैनं त्रिभिः परमया मुदा ।
पतत्रिणा तदा सार्द्धं सुस्थितेन च चेतसा ॥ ३३ ॥
अवसद्रजनीमेकां कौसल्या धर्मकाम्यया ।
होताध्वर्युस्तथोद्गाता हस्तेन समयोजयन् ॥ ३४ ॥
महिष्या परिवृत्त्या च वावातामपरां तथा ।
पतत्रिणस्तस्य वपामुद्धृत्य नियतेन्द्रियः ॥ ३५ ॥
ऋत्विक् परमसम्पन्नः श्रपयामास शास्त्रतः ।
धूमगन्धं वपायास्तु जिघ्रति स्म नराधिपः ॥ ३६ ॥
यथाकालं यथान्यायं निर्णुदन् पापमात्मनः ।
हयस्य यानि चाङ्गानि तानि सर्वाणि ब्राह्मणाः ॥ ३७ ॥
अग्नौ प्रास्यन्ति विधिवत्समन्त्राः षोडशर्त्विजः ।
प्लक्षशाखासु यज्ञानामन्येषां क्रियते हविः ॥ ३८ ॥
अश्वमेधस्य यज्ञस्य वैतसो भाग इष्यते ।
चतुष्टोममहस्तस्य प्रथमं परिकल्पितम् ॥ ३९ ॥
उक्थ्यं द्वितीयं सङ्ख्यातमतिरात्रं तथोत्तरम् ।
कारितास्तत्र बहवो विहिताः शास्त्रदर्शनात् ॥ ४० ॥
ज्योतिष्टोमायुषी चैवमतिरात्रौ विनिर्मितौ ।
अभिजिद्विश्वजिच्चैवमाप्तोर्यामो महाक्रतुः ॥ ४१ ॥
प्राचीं होत्रे ददौ राजा दिशं स्वकुलवर्द्धनः ।
अध्वर्यवे प्रतीचीं तु ब्रह्मणे दक्षिणां दिशम् ॥ ४२ ॥
उद्गात्रे वै तथोदीचीं दक्षिणैषा विनिर्मिता ।
हयमेधे महायज्ञे स्वयम्भूविहिते पुरा ॥ ४३ ॥
क्रतुं समाप्य तु तथा न्यायतः पुरुषर्षभः ।
ऋत्विग्भ्यो हि ददौ राजा धरां तां क्रतुवर्द्धनः ॥ ४४ ॥
ऋत्विजश्चाब्रुवन् सर्वे राजानं गतकल्मषम् ।
भवानेव महीं कृत्स्नामेको रक्षितुमर्हति ॥ ४५ ॥
रताः स्वाध्यायकरणे वयं नित्यं हि भूमिप ।
निष्क्रयं किञ्चिदेवेह प्रयच्छतु भवानिति ॥ ४६ ॥
मणिरत्नं सुवर्णं वा गावो यद्वा समुद्यतम् ।
तत्प्रयच्छ नरश्रेष्ठ धरण्या न प्रयोजनम् ॥ ४७ ॥
एवमुक्तो नरपतिर्ब्राह्मणैर्वेदपारगैः ।
गवां शतसहस्राणि दश तेभ्यो ददौ नृपः ॥ ४८ ॥
दशकोटीस्सुवर्णस्य रजतस्य चतुर्गुणम् ।
ऋत्विजस्तु ततः सर्वे प्रददुः सहिता वसु ॥ ४९ ॥
ऋश्यशृङ्गाय मुनये वसिष्ठाय च धीमते ।
ततस्ते न्यायतः कृत्वा प्रविभागं द्विजोत्तमाः ॥ ५० ॥
सुप्रीतमनसस्सर्वे प्रत्यूचुर्मुदिता भृशम् ।
ततः प्रसर्पकेभ्यस्तु हिरण्यं सुसमाहितः ॥ ५१ ॥
जाम्बूनदं कोटिसङ्ख्यं ब्राह्मणेभ्यो ददौ तदा ।
दरिद्राय द्विजायाथ हस्ताभरणमुत्तमम् ॥ ५२ ॥
कस्मैचिद्याचमानाय ददौ राघवनन्दनः ।
ततः प्रीतेषु नृपतिर्द्विजेषु द्विजवत्सलः ॥ ५३ ॥
प्रणाममकरोत्तेषां हर्षपर्याकुलेक्षणः ।
तस्याशिषोऽथ विधिवद्ब्राह्मणैः समुदाहृताः ॥ ५४ ॥
उदारस्य नृवीरस्य धरण्यां प्रणतस्य च ।
ततः प्रीतमना राजा प्राप्य यज्ञमनुत्तमम् ॥ ५५ ॥
पापापहं स्वर्नयनं दुष्करं पार्थिवर्षभैः ।
ततोऽब्रवीदृश्यशृङ्गं राजा दशरथस्तदा ॥ ५६ ॥
कुलस्य वर्द्धनं त्वं तु कर्तुमर्हसि सुव्रत ।
तथेति च स राजानमुवाच द्विजसत्तमः ॥ ५७ ॥
भविष्यन्ति सुता राजंश्चत्वारस्ते कुलोद्वहाः ।
प्रणम्य तस्मै प्रयतो नृपेन्द्र ॥ ५८ ॥
जगाम हर्षं परमं महात्मा ।
तम्मुध्यश्रृङ्गं पुनरप्युवाच ॥ ५९ ॥
इति वाल्मीकिरामायणे आदिकाव्ये बालकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥ ६० ॥