एवमुक्ता तु कैकेयी कोपेन ज्वलितानना ।
दीर्घमुष्णं विनिश्वस्य मन्थरामिदमब्रवीत् ॥ १ ॥
अद्य राममितः क्षिप्रं वनं प्रस्थापयाम्यहम् ।
यौवराज्ये च भरतं क्षिप्रमेवाभिषेचये ॥ २ ॥
इदं त्विदानीं सम्पश्ये केनोपायेन मन्थरे ।
भरतः प्राप्नुयाद्राज्यं न तु रामः कथञ्चन ॥ ३ ॥
एवमुक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी ।
रामार्थमुपहिंसन्ती कैकेयीमिदमब्रवीत् ॥ ४ ॥
हन्तेदानीं प्रवक्ष्यामि कैकेयि श्रूयतां च मे ।
यथा ते भरतो राज्यं पुत्रः प्राप्स्यति केवलम् ॥ ५ ॥
किं न स्मरसि कैकेयि स्मरन्ती वा निगूहसे ।
यदुच्यमानमात्मार्थं मत्तस्त्वं श्रोतुमिच्छसि ॥ ६ ॥
मयोच्यमानं यदि ते श्रोतुं छन्दो विलासिनि ।
श्रूयतामभिधास्यामि श्रुत्वा चापि विमृश्यताम् ॥ ७ ॥
श्रुत्वैवं वचनं तस्या मन्थरायास्तु कैकयी ।
किञ्चिदुत्थाय शयनात् स्वास्तीर्णादिदमब्रवीत् ॥ ८ ॥
कथय त्वं ममोपायं केनोपायेन मन्थरे ।
भरतः प्राप्नुयाद्राज्यं न तु रामः कथञ्चन ॥ ९ ॥
एवमुक्ता तया देव्या मन्थरा पापदर्शिनी ।
रामार्थमुपहिंसन्ती कुब्जा वचनमब्रवीत् ॥ १० ॥
तव दैवासुरे युद्धे सह राजर्षिभिः पतिः ।
अगच्छत्त्वामुपादाय देवराजस्य साह्यकृत् ॥ ११ ॥
दिशमास्थाय वै देवि दक्षिणां दण्डकान् प्रति ।
वैजयन्तमिति ख्यातं पुरं यत्र तिमिध्वजः ॥ १२ ॥
स शम्बर इति ख्यातः शतमायो महासुरः ।
ददौ शक्रस्य सङ्ग्रामं देवसङ्घैरनिर्जितः ॥ १३ ॥
तस्मिन् महति सङ्ग्रामे पुरुषान् क्षतविक्षतान् ।
रात्रौ प्रसुप्तान् घ्नन्ति स्म तरसासाद्य राक्षसाः ॥ १४ ॥
तत्राकरोन्महद्युद्धं राजा दशरथस्तदा ।
असुरैश्च महाबाहुः शस्त्रैश्च शकलीकृतः ॥ १५ ॥
अपवाह्य त्वयादवि सङ्ग्रामान्नष्टचेतनः ।
तत्रापि विक्षतः शस्त्रैः पतिस्ते रक्षितस्त्वया ॥ १६ ॥
तृष्टेन तेन दत्तौ ते द्वौ वरौ शुभदर्शने ।
सत्वयोक्तः पतिर्देवि यदेच्छेयं तदा वरौ ॥ १७ ॥
गृह्णीयामिति तत्तेन तथेत्युक्तं महात्मना ।
अनभिज्ञा ह्यहं देवि त्ययैव कथिता पुरा ॥ १८ ॥
कथैषा तव तु स्नेहान्मनसा धार्यते मया ।
तौ वरौ याच भर्तारं भरतस्याभिषेचनम् ॥ १९ ॥
प्रव्राजनं तु रामस्य त्वं वर्षाणि चतुर्दश ।
चतुर्दश हि वर्षाणि रामे प्रव्राजिते वनम् ॥ २० ॥
प्रजाभावगतस्नेहः स्थिरः पुत्रो भविष्यति ।
क्रोधागारं प्रविश्याद्य क्रुद्धेवाश्वपतेः सुते ॥ २१ ॥
शेष्वानन्तर्हितायां त्वं भूमौ मलिनवासिनी ।
मा स्मैनं प्रत्युदीक्षथा मा चैनमभिभाषथाः ॥ २२ ॥
रुदन्ती चापि तु दृष्ट्वा जगत्यां शोकलालसा ।
दयितां त्वं सदा भर्त्तुरत्र मे नास्ति संशयः ॥ २३ ॥
त्वत्कृते स महाराजो विशेदपि हुताशनम् ।
न त्वां क्रोधयितुं शक्तो न क्रुद्धां प्रत्युदीक्षितुम् ॥ २४ ॥
तव प्रियार्थं राजा हि प्राणानपि परित्यजेत् ।
न ह्यतिक्रमितुं शक्तस्तववाक्यं महीपतिः ॥ २५ ॥
मन्दस्वभावे बुद्ध्यस्व सौभाग्यबलमात्मनः ।
मणिमुक्तं सुवर्णानि रत्नानि विविधानि च ॥ २६ ॥
दद्याद्दशरथो राजा मा स्म तेषु मनः कृथाः ।
यौ तौ दैवासुरे युद्धे वरौ दशरथोऽददात् ॥ २७ ॥
तौ स्मारय महाभागे सौऽर्थो मा त्वामतिक्रमेत् ।
यदा तु ते वरं द्यात् स्वयमुत्थाप्य राघवः ॥ २८ ॥
व्यवस्थाप्य महाराजं त्वमिमं वृणुया वरम् ।
रामं प्रव्राजयारण्ये नव वर्षाणि पञ्च च ॥ २९ ॥
भरतः क्रियतां राजा पृथिव्याः पार्थिवर्षभः ।
चतुर्दश हि वर्षाणि रामे प्रव्राजिते वनम् ॥ ३० ॥
रूढश्च कृतमूलश्च शेषं स्थास्यति ते सुतः ।
रामप्रवाजनं चैव देवि याचस्व तं वरम् ॥ ३१ ॥
एवं सिद्ध्यन्ति पुत्रस्य सर्वार्थास्तव भामिनि ।
एवं प्रव्राजितश्चैव रामोऽरामो भविष्यति ॥ ३२ ॥
भरतश्च हतामित्रस्तव राजा भविष्यति ।
तेन कालेन पुत्रस्ते कृतमूलो भविष्यति ॥ ३३ ॥
सङ्गृहीतमनुष्यश्च सुहृद्भिः सार्द्धमात्मवान् ।
प्राप्तकालं तु ते मन्ये राजानं वीतसाध्वसा ॥ ३४ ॥
रामाभिषेकसम्भारान्निगृह्य विनिवर्त्तय ।
अनर्थमर्थरूपेण ग्राहिता सा ततस्तया ॥ ३५ ॥
हृष्टा प्रतीता कैकेयी मन्थरामिदमब्रवीत् ।
सा हि वाक्येन कुब्जायाः किशोरीवोत्पथङ्गता ॥ ३६ ॥
कैकेयी विस्मयं प्राप्ता परं परमदर्शना ।
कुब्जे त्वां नाभिजानामि श्रेष्ठां श्रेष्ठाभिधायिनीम् ॥ ३७ ॥
पृथिव्यामसि कुब्जानामुत्तमा बुद्धिनिश्चये ।
त्वमेव तु ममार्थेषु नित्ययुक्ता हितैषिणी ॥ ३८ ॥
नाहं समवबुद्ध्येयं कुब्जे राज्ञः चिकीर्षितम् ।
सन्ति दुस्संस्थिताः कुब्जा वक्राः परमपापिकाः ॥ ३९ ॥
त्वं पद्ममिव वातेन सन्नता प्रियदर्शना ।
उरस्तेऽभिनिविष्टं वै यावत्स्कन्धात् समुन्नतम् ॥ ४० ॥
अधस्ताच्चोदरं शान्तं सुनाभमिव लज्जितम् ।
परिपूर्णं तु जघनं सुपीनौ च पयोधरौ ॥ ४१ ॥
विमलेन्दु समं वक्त्रमहो राजसि मन्थरे ।
जघनं तव निर्घुष्टं रशनादामशोभितम् ॥ ४२ ॥
जङ्घे भृशमुपन्यस्ते पादौ चाप्यायतावुभौ ।
त्वमायताभ्यां सक्थिभ्यां मन्थरे क्षौमवासिनी ॥ ४३ ॥
अग्रतो मम गच्छन्ती राजहंसीव राजसे ।
आसन् याः शम्बरे मायाः सहस्रमसुराधिपे ॥ ४४ ॥
सर्वास्त्वयि निविष्टास्ता भूयश्चान्याः सहस्रशः ।
तवेदं स्थगु यद्दीर्घं रथघोणमिवायतम् ॥ ४५ ॥
मतयः क्षत्रविद्याश्च मायाश्चात्र वसन्ति ते ।
अत्र ते प्रतिमोक्ष्यामि मालां कुब्जे हिरण्मयीम् ॥ ४६ ॥
अभिषिक्ते च भरते राघवे च वनं गते ।
जात्येन च सुवर्णे सुनिष्टप्तेन मन्थरे ॥ ४७ ॥
लब्धार्था च प्रतीता च लेपयिष्यामि ते स्थगु ।
मुखे च तिलकं चित्रं जातरूपमयं शुभम् ॥ ४८ ॥
कारयिष्यामि ते कुब्जे शुभान्याभरणानि च ।
परिधाय शुभे वस्त्रे देवतेव चरिष्यसि ॥ ४९ ॥
चन्द्रमाह्वयमानेन मुखेनाप्रतिमानना ।
गमिष्यसि गतिं मुख्या गर्वयन्ती द्विषज्जनम् ॥ ५० ॥
तवापि कुब्जाः कुब्जायाः सर्वाभरणभूषिताः ।
पादौ परिचरिष्यन्ति यथैव त्वं सदा मम ॥ ५१ ॥
इति प्रशस्यमाना सा कैकेयीमिदमब्रवीत् ।
शयानां शयने शुभ्रे वेद्यामग्निशिखामिव ॥ ५२ ॥
गतोदके सेतुबन्धो न कल्याणि विधीयते ।
उत्तिष्ठ कुरु कल्याणि राजानमनुदर्शय ॥ ५३ ॥
तथा प्रोत्साहिता देवी गत्वा मन्थरया सह ।
क्रोधागारं विशालाक्षी सौभाग्यमदगर्विता ॥ ५४ ॥
अनेकशतसाहस्रं मुक्ताहारं वराङ्गना ।
अवमुच्य वरार्हाणि शुभान्याभरणानि च ॥ ५५ ॥
ततो हेमोपमा तत्र कुब्जावाक्यवशङ्गता ।
संविश्य भूमौ कैकेयी मन्थरामिदमब्रवीत् ॥ ५६ ॥
इह वा मां मृतां कुब्जे नृपायावेदयिष्यसि ।
वनं तु राघवे प्राप्ते भरतः प्राप्स्यति क्षितिम् ॥ ५७ ॥
न सुवर्णेन मे ह्यर्थो न रत्नैर्न च भूषणैः ।
एष मे जीवितस्यान्तो रामो यद्यभिषिच्यते ॥ ५८ ॥
अथो पुनस्तां महिषीं महीक्षितो वचोभिरत्यर्थमहापराक्रमैः ।
उवाच कुब्जा भरतस्य मातरं हितं वचो राममुपेत्य चाहितम् ॥ ५९ ॥
प्रपत्स्यते राज्यमिदं हि राघवो यदि ध्रुवं त्वं ससुता च तप्स्यसे ।
अतो हि कल्याणि यतस्व तत्तथा यथा सुतस्ते भरतोऽभिषेक्ष्यते ॥ ६० ॥
तथातिविद्धा महिषी तु कुब्जया समाहता वागिषुभिर्मुहुर्मुहुः ।
निधाय हस्तौ हृदयेऽतिविस्मिता शशंस कुब्जां कुपिता पुनः पुनः ॥ ६१ ॥
यमस्य वा मां विषयं गतामितो निशाम्य कुब्जे प्रतिवेदयिष्यसि ।
वनं गते वा सुचिराय राघवे समृद्धकामो भरतो भविष्यति ॥ ६२ ॥
अहं हि नैवास्तरणानि न स्रजो न चन्दनं नाञ्जनपानभोजनम् ।
न किञ्चिदिच्छामि न चेह जीवितं न चेदितो गच्छति राघवो वनम् ॥ ६३ ॥
अथैतदुक्त्वा वचनं सुदारुणं निधाय सर्वाभरणानि भामिनी ।
असंवृतामास्तरणेन मेदिनीं तदाधिशिश्ये पतितेव किन्नरी ॥ ६४ ॥
उदीर्णसंरम्भतमोवृतानना तथावमुक्तोत्तममाल्यभूषणा ।
नरेन्द्रपत्नी विमना बभूव सा तमोवृता द्यौरिव मग्नतारका ॥ ६५ ॥