तां तथा गर्हयित्वा तु मातरं भरतस्तदा ।
रोषेण महताविष्टः पुनरेवाब्रवीद्वचः ॥ १ ॥
राज्याद्भ्रंशस्व कैकेयि नृशंसे दुष्टचारिणि ।
परित्यक्ता च धर्मेण मा मृतं रुदती भव ॥ २ ॥
किं नु तेऽदूषयद्राजा रामो वा भृशधार्मिकः ।
ययोर्मृत्युर्विवासश्च त्वत्कृते तुल्यमागतौ ॥ ३ ॥
भ्रूणहत्यामसि प्राप्ता कुलस्यास्य विनाशनात् ।
कैकेयि नरकं गच्छ मा च भर्त्तुः सलोकताम् ॥ ४ ॥
सर्वलोकप्रियं हित्वा ममाप्यापादितं भयम् ।
त्वत्कृते मे पिता वृत्तो रामश्चारण्यमाश्रितः ॥ ५ ॥
अयशो जीवलोके च त्वयाहं प्रतिपादितः ।
मातृरूपे ममामित्रे नृशंसे राज्यकामुके ॥ ६ ॥
न तेऽहमभिभाष्योऽस्मि दुर्वृत्ते पतिघातिनि ।
कौसल्या च सुमित्रा च याश्चान्या मम मातरः ॥ ७ ॥
दुःखेन महताविष्टास्त्वां प्राप्य कुलदूषिणीम् ।
न त्वमश्वपतेः कन्या धर्मराज्यस्य धीमतः ॥ ८ ॥
राक्षसी तत्र जातासि कुलप्रध्वंसिनी पितुः ।
यत्त्वया धार्मिको रामो नित्यं सत्यपरायणः ॥ ९ ॥
वनं प्रस्थापितो दुःखात् पिता च त्रिदिवं गतः ।
यत्प्रधानासि तत्पापं मयि पित्रा विना कृते ॥ १० ॥
भ्रातृभ्यां च परित्यक्ते सर्वलोकस्य चाप्रिये ।
कौसल्यां धर्मसंयुक्तां वियुक्तां पापनिश्चये ॥ ११ ॥
कृत्वा कं प्राप्स्यसे त्वद्य लोकं निरयगामिनि ।
किं नावबुध्यसे क्रूरे नियतं बन्धुसंश्रयम् ॥ १२ ॥
ज्येष्ठं पितृसमं रामं कौसल्यायात्मसम्भवम् ।
अङ्गप्रत्यङ्गजः पुत्रो हृदयाच्चापि जायते ॥ १३ ॥
तस्मात्प्रियतमो मातुः प्रियत्वान्न तु बान्धवः ।
अन्यदा किल धर्मज्ञा सुरभिः सुरसम्मता ॥ १४ ॥
वहमानौ ददर्शोर्व्यां पुत्रौ विगतचेतसौ ।
तावर्द्धदिवसे श्रान्तौ पुत्रौ दृष्ट्वा महीतले ॥ १५ ॥
रुरोद पुत्रशोकेन बाष्पपर्याकुलेक्षणा ।
अधस्ताद्व्रजतस्तस्याः सुरराज्ञो महात्मनः ॥ १६ ॥
बिन्दवः पतिता गात्रे सूक्ष्माः सुरभिगन्धिनः ।
इन्द्रोप्यश्रुनिपातं तं स्वगात्रे पुण्यगन्धिनम् ॥ १७ ॥
सुरभिं मन्यते दृष्ट्वा भूयसीं तां सुरेश्वरः ।
निरीक्षमाणः शक्रस्तां ददर्श सुरभिं स्थिताम् ॥ १८ ॥
आकाशे विष्ठितां दीनां रुदन्तीं भृशदुःखिताम् ।
तां दृष्ट्वा शोकसन्तप्तां वज्रपाणिर्यशस्विनीम् ॥ १९ ॥
इन्द्रः प्राञ्जलि रुद्विग्नः सुरराजोऽब्रवीद्वचः ।
भयं कच्चिन्न चास्मासु कुतश्चिद्विद्यते महत् ॥ २० ॥
कुतो निमित्तः शोकस्ते ब्रूहि सर्वहितैषिणि ।
एवमुक्ता तु सुरभिः सुरराजेन धीमता ॥ २१ ॥
प्रत्युवाच ततो धीरा वाक्यं वाक्यविशारदम् ।
शान्तं पापं न वः किञ्चित् कुतश्चिदमराधिप ॥ २२ ॥
अहं तु मग्नौ शोचामि स्वपुत्रौ विषमे स्थितौ ।
एतौ दृष्ट्वा कृशौ दीनौ सूर्यरश्मिप्रतापितौ ॥ २३ ॥
अर्द्यमानो बलीवर्दौ कर्षकेण सुराधिप ।
मम कायात् प्रसूतौ हि दुःखितौ भारपीडितौ ॥ २४ ॥
यौ दृष्ट्वा परितप्येऽहं नास्ति पुत्रसमः प्रियः ।
यस्याः पुत्रसहस्रैस्तु कृत्स्नं व्याप्तमिदं जगत् ॥ २५ ॥
तां दृष्ट्वा रुदतीं शक्रो न सुतान्मन्यते परम् ।
सदाप्रतिमवृत्ताया लोकधारणकाम्यया ॥ २६ ॥
श्रीमत्या गुणनित्यायाः स्वभावपरिवेषया ।
यस्याः पुत्रसहस्राणि सापि शोचति कामधुक् ॥ २७ ॥
किं पुनर्या विना रामं कौसल्या वर्त्तयिष्यति ।
एकपुत्रा च साध्वी च विवत्सेयं त्वया कृता ॥ २८ ॥
तस्मात्त्वं सततं दुःखं प्रेत्य चेह च लप्स्यसे ।
अहं ह्यपचितिं भ्रातुः पितुश्च सकलामिमाम् ॥ २९ ॥
वर्द्धनं यशसश्चापि करिष्यामि न संशयः ।
आनाययित्वा तनयं कौसल्याया महाबलम् ॥ ३० ॥
स्वयमेव प्रवेक्ष्यामि वनं मुनिनिषेवितम् ।
नह्यहं पापसङ्कल्पे पापे पापं त्वया कृतम् ॥ ३१ ॥
शक्तो धारयितुं पौरैरश्रुकण्ठैर्निरीक्षितः ।
सा त्वमग्निं प्रविश वा स्वयं वा दण्डकान् विश ॥ ३२ ॥
रज्जुं बधान वा कण्ठे न हि तेऽन्यत् परायणम् ।
अहमप्यवनिं प्राप्ते रामे सत्यपराक्रमे ॥ ३३ ॥
कृतकृत्यो भविष्यामि विप्रवासितकल्मषः ।
इति नाग इवारण्ये तोमराङ्कुशचोदितः ॥ ३४ ॥
पपात भुवि सङ्क्रुद्धो निःश्वसन्निव पन्नगः ।
संरक्तनेत्रः शिथिलाम्बरस्तथा विधूतसर्वाभरणः परन्तपः ॥ ३५ ॥
बभूव भूमौ पतितो नृपात्मजः शचीपतेः केतुरिवोत्सवक्षये ॥ ३६ ॥