शीघ्रं लक्ष्मण जानीहि गत्वा गोदावरीं नदीम् ।
अपि गोदावरीं सीता पद्मान्यानयितुं गता ॥ १ ॥
एवमुक्तस्तु रामेण लक्ष्मणः परवीरहा ।
नदीं गोदावरीं रम्यां जगाम लघु विक्रमः ॥ २ ॥
तां लक्ष्मणस्तीर्थवतीं विचित्वा राममब्रवीत् ।
नैनां पश्यामि तीर्थेषु क्रोशतो न शृणोति मे ॥ ३ ॥
कं नु सा देशमापन्ना वैदेही क्लेशनाशिनी ।
न ह्यहं वेद तं देशं यत्र सा जनकात्मजा ॥ ४ ॥
लक्ष्मणस्य वचः श्रुत्वा दीनः सन्तापमोहितः ।
रामः समभिचक्राम स्वयं गोदावरीं नदीम् ॥ ५ ॥
स तामुपस्थितो रामः क्व सीतेत्येवमब्रवीत् ।
भूतानि राक्षसेन्द्रेण वधार्हेण हृतामिति ॥ ६ ॥
न तां शशंसू रामाय तथा गोदावरी नदी ।
ततः प्रचोदिता भूतैः शंसास्मत्तां प्रियामिति ॥ ७ ॥
न तु साभ्यवदत्सीतां पृष्टा रामेण शोचता ।
रावणस्य च तद्रूपं कर्माणि च दुरात्मनः ॥ ८ ॥
ध्यात्वा भयात्तु वैदेहीं सा नदी न शशंस ताम् ।
निराशस्तु तया नद्या सीताया दर्शने कृतः ॥ ९ ॥
उवाच रामः सौमित्रिं सीतादर्शनकर्शितः ।
किन्नु लक्ष्मण वक्ष्यामि समेत्य जनकं वचः ॥ १० ॥
मातरं चैव वैदेह्या विना तामहमप्रियम् ।
या मे राज्यविहीनस्य वने वन्येन जीवतः ॥ ११ ॥
सर्वं व्यपनयेच्छोकं वैदेही क्वनु सा गता ।
ज्ञातिपक्षविहीनस्य राजपुत्रीमपश्यतः ॥ १२ ॥
मन्ये दीर्घा भविष्यन्ति रात्रयो मम जाग्रतः ।
मन्दाकिनीं जनस्थानमिमं प्रस्रवणं गिरिम् ॥ १३ ॥
सर्वाण्यनुचरिष्यामि यदि सीता हि दृश्यते ।
एते मृगा महावीर्या मामीक्षन्ते मुहुर्मुहुः ॥ १४ ॥
वक्तुकामा इव हि मे इङ्गितान्युपलक्षये ।
तांस्तु दृष्ट्वा नरव्याघ्रो राघवः प्रत्युवाच ह ॥ १५ ॥
क्व सीतेति निरीक्षन् वै बाष्पसंरुद्धया दृशा ।
एवमुक्ता नरेन्द्रेण ते मृगाः सहसोत्थिताः ॥ १६ ॥
दक्षिणाभिमुखाः सर्वे दर्शयन्तो नभःस्थलम् ।
मैथिली ह्रियमाणा सा दिशं यामन्वपद्यत ॥ १७ ॥
तेन मार्गेण धावन्तो निरीक्षन्ते नराधिपम् ।
येन मार्गं च भूमिं च निरीक्षन्ते स्म ते मृगाः ॥ १८ ॥
पुनश्च मार्गमिच्छन्ति लक्ष्मणेनोपलक्षिताः ।
तेषां वचनसर्वस्वं लक्षयामास चेङ्गितम् ॥ १९ ॥
उवाच लक्ष्मणो ज्येष्ठं धीमान् भ्रातरमार्तवत् ।
क्व सीतेति त्वया पृष्टा यथेमे सहसोत्थिताः ॥ २० ॥
दर्शयन्ति क्षितिं चैव दक्षिणां च दिशं मृगाः ।
साधु गच्छावहै देव दिशमेतां हि नैर्ऋतिम् ॥ २१ ॥
यदि स्यादागमः कश्चिदार्या वा साथ लक्ष्यते ।
बाढमित्येव काकुत्स्थः प्रस्थितो दक्षिणां दिशम् ॥ २२ ॥
लक्ष्मणानुगतः श्रीमान् वीक्षमाणो वसुन्धराम् ।
एवं सम्भाषमाणौ तावन्योन्यं भ्रातरावुभौ ॥ २३ ॥
वसुन्धरायां पतितं पुष्पमार्गमपश्यताम् ।
तां पुष्पवृष्टिं पतितां दृष्ट्वा रामो महीतले ॥ २४ ॥
उवाच लक्ष्मणं वीरो दुःखितो दुःखितं वचः ।
अभिजानामि पुष्पाणि तानीमानीह लक्ष्मण ॥ २५ ॥
पिनद्धानीह वैदेह्या मया दत्तानि कानने ।
मन्ये सूर्यश्च वायुश्च मेदिनी च यशस्विनी ॥ २६ ॥
अभिरक्षन्ति पुष्पाणि प्रकुर्वन्तो मम प्रियम् ।
एवमुक्त्वा महाबाहुं लक्ष्मणं पुरुषर्षभः ॥ २७ ॥
उवाच रामो धर्मात्मा गिरिं प्रस्रवणाकुलम् ।
कच्चित्क्षितिभृतां नाथ दृष्टा सर्वाङ्गसुन्दरी ॥ २८ ॥
रामा रम्ये वनोद्देशे मया विरहिता त्वया ।
क्रुद्धोऽब्रवीद्गिरिं तत्र सिंहः क्षुद्रमृगं यथा ॥ २९ ॥
तां हेमवर्णां हेमाभां सीतां दर्शय पर्वत ।
यावत्सानूनि सर्वाणि न ते विध्वंसयाम्यहम् ॥ ३० ॥
एवमुक्तस्तु रामेण पर्वतो मैथिलीं प्रति ।
शंसन्निव ततः सीतां नादर्शयत राघवे ॥ ३१ ॥
ततो दाशरथी राम उवाच च शिलोच्चयम् ।
मम बाणाग्निनिर्दग्धो भस्मीभूतो भविष्यसि ॥ ३२ ॥
असेव्यः सन्ततं चैव निस्तृणद्रुमपल्लवः ।
इमां वा सरितं चाद्य शोषयिष्यामि लक्ष्मण ॥ ३३ ॥
यदि नाख्याति मे सीतामार्यां चन्द्रनिभाननाम् ।
एवं स रुषितो रामो दिधक्षन्निव चक्षुषा ॥ ३४ ॥
ददर्श भूमौ निष्क्रान्तं राक्षसस्य पदं महत् ।
त्रस्ताया रामकाङ्क्षिण्याः प्रधावन्त्या इतस्ततः ॥ ३५ ॥
राक्षसेनानुवृत्ताया मैथिल्याश्च पदान्यथ ।
भग्नं धनुश्च तूणी च विकीर्णं बहुधा रथम् ॥ ३६ ॥
सम्भ्रान्तहृदयो रामः शशंस भ्रातरं प्रियम् ।
पश्य लक्ष्मण वैदेह्याः शीर्णाः कनकबिन्दवः ॥ ३७ ॥
भूषणानां हि सौमित्रे माल्यानि विविधानि च ।
तप्तबिन्दुनिकाशैश्च चित्रैः क्षतजबिन्दुभिः ॥ ३८ ॥
आवृतं पश्य सौमित्रे सर्वतो धरणीतलम् ।
मन्ये लक्ष्मण वैदेही राक्षसैः कामरूपिभिः ॥ ३९ ॥
भित्त्वा भित्त्वा विभक्ता वा भक्षिता वा भविष्यति ।
तस्या निमित्तं वैहेह्या द्वयोर्विवदमानयोः ॥ ४० ॥
बभूव युद्धं सौमित्रे घोरं राक्षसयोरिह ।
मुक्तामणिमयं चेदं तपनीयविभूषितम् ॥ ४१ ॥
धरण्यां पतितं सौम्य कस्य भग्नं महद्धनुः ।
तरुणादित्यसङ्काशं वैडूर्यगुलिकाचितम् ॥ ४२ ॥
विशीर्णं पतितं भूमौ कवचं कस्य काञ्चनम् ।
छत्त्रं शतशलाकं च दिव्यमाल्योपशोभितम् ॥ ४३ ॥
भग्नदण्डमिदं कस्य भूमौ सम्यङ्निपातितम् ।
काञ्चनोरश्छदाश्चेमे पिशाचवदनाः खराः ॥ ४४ ॥
भीमरूपा महाकायाः कस्य वा निहता रणे ।
दीप्तपावकसङ्काशो द्युतिमान् समरध्वजः ॥ ४५ ॥
अपविद्धश्च भग्नश्च कस्य साङ्ग्रामिको रथः ।
रथाक्षमात्रा विशिखास्तपनीयविभूषणाः ॥ ४६ ॥
कस्येमेऽभिहता बाणाः प्रकीर्णा घोरकर्मणः ।
शरावरै शरैः पूर्णौ विध्वस्तौ पश्य लक्ष्मण ॥ ४७ ॥
प्रतोदाभीषुहस्तो वै कस्यायं सारथिर्हतः ।
कस्येमौ पुरुषव्याघ्र शयाते निहतौ युधि ॥ ४८ ॥
चामरग्राहिणौ सौम्य सोष्णीषमणिकुण्डलौ ।
पदवी पुरुषस्यैषा व्यक्तं कस्यापि रक्षसः ॥ ४९ ॥
वैरं शतगुणं पश्य ममेदं जीवितान्तकम् ।
सुघोरहृदयैः सौम्य राक्षसैः कामरूपिभिः ॥ ५० ॥
हृता मृता वा सीता सा भक्षिता वा तपस्विनी ।
न धर्मस्त्रायते सीतां ह्रियमाणां महावने ॥ ५१ ॥
भक्षितायां हि वैदेह्यां हृतायामपि लक्ष्मण ।
के हि लोकेऽप्रियं कर्तुं शक्ताः सौम्य ममेश्वराः ॥ ५२ ॥
कर्तारमपि लोकानां शूरं करुणवेदिनम् ।
अज्ञानादवमन्येरन् सर्वभूतानि लक्ष्मण ॥ ५३ ॥
मृदुं लोकहिते युक्तं दान्तं करुणवेदिनम् ।
निर्वीर्य इति मन्यन्ते नूनं मां त्रिदशेश्वराः ॥ ५४ ॥
मां प्राप्य हि गुणो दोषः संवृत्तः पश्य लक्ष्मण ।
अद्यैव सर्वभूतानां रक्षसामभवाय च ॥ ५५ ॥
संहृत्यैव शशिज्योत्स्नां महान् सूर्य इवोदितः ।
संहृत्यैव गुणान् सर्वान् मम तेजः प्रकाशते ॥ ५६ ॥
नैव यक्षा न गन्धर्वा न पिशाचा न राक्षसाः ।
किन्नरा वा मनुष्या वा सुखं प्राप्स्यन्ति लक्ष्मण ॥ ५७ ॥
ममास्त्रबाणसम्पूर्णमाकाशं पश्य लक्ष्मण ।
निस्सम्पातं करिष्यामि ह्यद्य त्रेलोक्यचारिणाम् ॥ ५८ ॥
सन्निरुद्धग्रहणमावारितनिशाकरम् ।
विप्रनष्टानलमरुद्भास्करद्युतिसंवृतम् ॥ ५९ ॥
ध्वस्तद्रुमलतागुल्मं विप्रणाशितसागरम् ।
त्रैलोक्यं तु करिष्यामि संयुक्तं कालधर्मणा ॥ ६० ॥
न तां कुशलिनीं सीतां प्रदास्यन्ति ममेश्वराः ।
अस्मिन् मुहूर्ते सौमित्रे मम द्रक्ष्यन्ति विक्रमम् ॥ ६१ ॥
नाकाशमुत्पतिष्यन्ति सर्वभूतानि लक्ष्मण ।
मम चापगुणोन्मुक्तैर्बाणजालैर्निरन्तरम् ॥ ६२ ॥
अर्दितं मम नाराचैर्ध्वस्तभ्रान्तमृगद्विजम् ।
समाकुलममर्यादं जगत् पश्याद्य लक्ष्मण ॥ ६३ ॥
आकर्णपूर्णैरिषुभिर्जीवलोकं दुरावरैः ।
करिष्ये मैथिलीहेतोरपिशाचमराक्षसम् ॥ ६४ ॥
मम रोषप्रयुक्तानां सायकानां बलं सुराः ।
द्रक्ष्यन्त्यद्य विमुक्तानामतिदूरातिगामिनाम् ॥ ६५ ॥
नैव देवा न दैतेया न पिशाचा न राक्षसाः ।
भविष्यन्ति मम क्रोधात्त्रैलोक्ये विप्रणाशिते ॥ ६६ ॥
देवदानवयक्षाणां लोका ये रक्षसामपि ।
बहुधा न भविष्यन्ति बाणौघैः शकलीकृताः ॥ ६७ ॥
निर्मर्यादानिमाँल्लोकान् करिष्याम्यद्य सायकैः ।
हृतां मृतां वा सौमित्रे न दास्यन्ति ममेश्वराः ॥ ६८ ॥
तथारूपां हि वैदेहीं न दास्यन्ति यदि प्रियाम् ।
नाशयामि जगत्सर्वं त्रैलोक्यं सचराचरम् ॥ ६९ ॥
इत्युक्त्वा रोषताम्राक्षो रामो निष्पीड्य कार्मुकम् ।
शरमादाय सन्दीप्तं घोरमाशीविषोपमम् ॥ ७० ॥
सन्धाय धनुषि श्रीमान् रामः परपुरञ्जयः ।
युगान्ताग्निरिव क्रुद्ध इदं वचनमब्रवीत् ॥ ७१ ॥
नित्यं न प्रतिहन्यन्ते सर्वभूतेषु लक्ष्मण ।
तथाहं क्रोधसंयुक्तो न निवार्योऽस्मि सर्वथा ॥ ७२ ॥
पुरेव मे चारुदतीमनिन्दितां दिशन्ति सीतां यदि नाद्य मैथिलीम् ।
सदेवगन्धर्वमनुष्यपन्नगं जगत् सशैलं परिवर्तयाम्यहम् ॥ ७३ ॥