कृत्वैवमुदकं तस्मै प्रस्थितौ रामलक्ष्मणौ ।
अवेक्षन्तौ वने सीतां पश्चिमां जग्मतुर्दिशम् ॥ १ ॥
तौ दिशं दक्षिणां गत्वा शरचापासिधारिणौ ।
अविप्रहतमैक्ष्वाकौ पन्थानं प्रतिपेदतुः ॥ २ ॥
गुल्मैर्वृक्षैश्च बहुभिर्लताभिश्च प्रवेष्टितम् ।
आवृतं सर्वतो दुर्गं गहनं घोरदर्शनम् ॥ ३ ॥
व्यतिक्रम्य तु वेगेन व्यालसिंहनिषेवितम् ।
सुभीमं तन्महारण्यं व्यतियातौ महाबलौ ॥ ४ ॥
ततः परं जनस्थानात् त्रिक्रोशं गम्य राघवौ ।
क्रौञ्चारण्यं विविशतुर्गहनं तौ महौजसौ ॥ ५ ॥
नानामेघघनप्रख्यं प्रहृष्टमिव सर्वतः ।
नानापक्षिगणैर्जुष्टं नानाव्यालमृगैर्युतम् ॥ ६ ॥
दिदृक्षमाणौ वैहेहीं तद्वनं तौ विचिक्यतुः ।
तत्र तत्रावतिष्ठन्तौ सीताहरणकर्शितौ ॥ ७ ॥
ततः पूर्वेण तौ गत्वा त्रिक्रोशं भ्रातरौ तदा ।
क्रोञ्चारण्यमतिक्रम्य मतङ्गाश्रममन्तरे ॥ ८ ॥
दृष्ट्वा तु तद्वनं घोरं बहुभीममृगद्विजम् ।
नानासत्त्वसमाकीर्णं सर्वं गहनपादपम् ॥ ९ ॥
ददृशाते तु तौ तत्र दरीं दशरथत्मजौ ।
पातालसमगम्भीरां तमसा नित्यसंवृताम् ॥ १० ॥
आसाद्य तौ नरव्याघ्रौ दर्यास्तस्याविदूरतः ।
ददृशाते महारूपां राक्षसीं विकृताननाम् ॥ ११ ॥
भयदामल्पसत्त्वानां बीभत्सां सौद्रदर्शनाम् ।
लम्बोदरीं तीक्ष्णदंष्ट्रां करालां परुषत्वचम् ॥ १२ ॥
भक्षयन्तीं मृगान् भीमान् विकटां मुक्तमूर्धजाम् ।
प्रैक्षेतां तौ ततस्तत्र भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ ॥ १३ ॥
सा समासाद्य तौ वीरौ व्रजन्तं भ्रातुरग्रतः ।
एहि रंस्यावहेत्युक्त्वा समालम्बत लक्ष्मणम् ॥ १४ ॥
उवाच चैनं वचनं सौमित्रिमुपगुह्य सा ।
नाथ पर्वतकूटेषु नदीनां पुलिनेषु च ॥ १५ ॥
आयुःशेषमिमं वीर त्वं मया सह रंस्यसे ।
एवमुक्तस्तु कुपितः खड्गमुद्धृत्य लक्ष्मणः ॥ १६ ॥
कर्णनासौ स्तनौ चास्या निचकर्तारिसूदनः ।
कर्णनासे निकृत्ते तु विस्वरं सा विनद्य च ॥ १७ ॥
यथागतं प्रदुद्राव राक्षसी भीमदर्शना ।
तस्यां गतायां गहनं विशन्तौ वनमोजसा ॥ १८ ॥
आसेदतुरमित्रघ्नौ भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ ।
लक्ष्मणस्तु महातेजाः सत्त्ववाञ्छीलवाञ्छुचिः ॥ १९ ॥
अब्रवीत्प्राञ्जलिर्वाक्यं भ्रातरं दीप्ततेजसम् ।
स्पन्दते मे दृढं बाहुरुद्विग्नमिव मे मनः ॥ २० ॥
प्रायशश्चाप्यनिष्टानि निमित्तान्युपलक्षये ।
तस्मात्सज्जीभवार्य त्वं कुरुष्व वचनं हितम् ॥ २१ ॥
ममैव हि निमित्तानि सद्यः शंसन्ति सम्भ्रमम् ।
एष वञ्चुलको नाम पक्षी परमदारुणः ॥ २२ ॥
आवयोर्विजयं युद्धे शंसन्निव विनर्दति ।
तयोरन्वेषतोरेवं सर्वं तद्वनमोजसा ॥ २३ ॥
सञ्जज्ञे विपुलः शब्दः प्रभञ्जन्निव तद्वनम् ।
संवेष्टितमिवात्यर्थं गगनं मातरिश्वना ॥ २४ ॥
वनस्य तस्य शब्दोभूद्दिवमापूरयन्निव ।
तं शब्दं काङ्क्षमाणस्तु रामः कक्षे सहानुजः ॥ २५ ॥
ददर्श सुमहाकायं राक्षसं विपुलोरसम् ।
आसेदतुस्ततस्तत्र तावुभौ प्रमुखे स्थितम् ॥ २६ ॥
विवृद्धमशिरोग्रीवं कबन्धमुदरेमुखम् ।
रोमभिर्निचितैस्तीक्ष्णैर्महागिरिमिवोच्छ्रितम् ॥ २७ ॥
नीलमेघनिभं रौद्रं मेघस्तनितनिःस्वनम् ।
अग्निज्वालानिकाशेन ललाटस्थेन दीप्यता ॥ २८ ॥
महापक्ष्मेण पिङ्गेन विपुलेनायतेन च ।
एकेनोरसि घोरेण नयनेनाशुदर्शिना ॥ २९ ॥
महादंष्ट्रोपपन्नं तं लेलिहानं महामुखम् ।
भक्षयन्तं महाघोरानृक्षसिंहमृगद्विपान् ॥ ३० ॥
घोरौ भुजौ विकुर्वाणमुभौ योजनमायतौ ।
आकर्षन्तं विकर्षन्तमनेकान् मृगयूथपान् ॥ ३१ ॥
स्थितमावृत्य पन्थानं तयोर्भ्रात्रोः प्रपन्नयोः ।
अथ तौ समभिक्रम्य क्रोशमात्रे ददर्शतुः ॥ ३२ ॥
महान्तं दारुणं भीमं कबन्धं भुजसंवृतम् ।
कबन्धमिव संस्थानादतिघोरप्रदर्शनम् ॥ ३३ ॥
स महाबाहुरत्यर्थं प्रसार्य विपुलौ भूजौ ।
जग्राह सहितावेव राघवौ पीडयन्बलात् ॥ ३४ ॥
खड्गिनौ दृढधन्वानौ तिग्मतेजोवपुर्धरौ ।
बाल्यादनाश्रयत्वाच्च लक्ष्मणस्त्वतिविव्यथे ॥ ३५ ॥
उवाच च विषण्णः सन् राघवं राघवानुजः ।
पश्य मां वीर विवशं राक्षसस्य वशं गतम् ॥ ३६ ॥
मयैकेन विनिर्युक्तः परिमुञ्चस्व राघव ।
मां हि भूतबलिं दत्त्वा पलायस्व यथासुखम् ॥ ३७ ॥
अधिगन्तासि वैदेहीमचिरेणेति मे मतिः ।
प्रतिलभ्य च काकुत्स्थ पितृपैतामहीं महीम् ॥ ३८ ॥
तत्र मां राम राज्यस्थः स्मर्तुमर्हिसि सर्वदा ।
लक्ष्मणेनैवमुक्तस्तु रामः सौमित्रिमब्रवीत् ॥ ३९ ॥
मा स्म त्रासं कृथा वीर न हि त्वादृग्विषीदति ।
एतस्मिन्नन्तरे क्रूरो भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ ॥ ४० ॥
पप्रच्छ घननिर्घोषः कबन्धो दानवोत्तमः ।
कौ युवां वृषभस्कन्धौ महाखङ्गधनुर्धरौ ॥ ४१ ॥
घोरं देशमिमं प्राप्तौ मम भक्षावुपस्थितौ ।
वदतं कार्यमिह वां किमर्थं चागतौ युवाम् ॥ ४२ ॥
इमं देशमनुप्राप्तौ क्षुधार्तस्येह तिष्ठतः ।
सबाणचापखड्गौ च तीक्ष्णशृङ्गाविवर्षभौ ॥ ४३ ॥
ममास्यमनुमम्प्राप्तौ दुर्लभं जीवितं पुनः ।
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा कबन्धस्य दुरात्मनः ॥ ४४ ॥
उवाच लक्ष्मणं रामो मुखेन परिशुष्यता ।
कृच्छ्रात्कृच्छ्रतरं प्राप्य दारुणं सत्यविक्रम ॥ ४५ ॥
व्यसनं जीवितान्ताय प्राप्तमप्राप्य तां प्रियाम् ।
कालस्य सुमहद्वीर्यं सर्वभूतेषु लक्ष्मण ॥ ४६ ॥
त्वां च मां नरव्याघ्र व्यसनैः पश्य मोहितौ ।
शूराश्च बलवन्तश्च कृतास्त्राश्च रणाजिरे ॥ ४७ ॥
कालाभिपन्नाः सीदन्ति यथा वालुकसेतवः ।
इति ब्रुवाणो दृढसत्यविक्रमो महायशा दाशरथिः प्रतापवान् ॥ ४८ ॥
अवेक्ष्य सौमित्रिमुदग्रपौरुषं स्थिरां तदा स्वां मतिमात्मनाकरोत् ॥ ४९ ॥