स तां पुष्करिणीं गत्वा पद्मोत्पलझषाकुलाम् ।
रामः सौमित्रिसहितो विललापाकुलेन्द्रियः ॥ १ ॥
तस्य दृष्ट्वैव तां हर्षादिन्द्रियाणि चकम्पिरे ।
स कामवशमापन्नः सौमित्रिमिदमब्रवीत् ॥ २ ॥
सौमित्रे शोभते पम्पा वैडूर्यविमलोदका ।
फुल्लपद्मोत्पलवती शोभिता विविधैर्द्रुमैः ॥ ३ ॥
सौमित्रे पश्य पम्पायाः काननं शुभदर्शनम् ।
यत्र राजन्ति शैलाभा द्रुमाः सशिखरा इव ॥ ४ ॥
मां तु शोकाभिसन्तप्तं माधवः पीडयन्निव ।
भरतस्य च दुःखेन वैदेह्या हरणेन च ॥ ५ ॥
शोकार्तस्यापि मे पम्पा शोभते चित्रकानना ।
व्यवकीर्णा बहुविधैः पुष्पैः शीतोदका शिवा ॥ ६ ॥
नलिनैरपि सञ्छन्ना ह्यत्यर्थं शुभदर्शना ।
सर्पव्यालानुचरिता मृगद्विजसमाकुला ॥ ७ ॥
अधिकं प्रतिभात्येतन्नीलपीतं तु शाद्वलम् ।
द्रुमाणां विविधैः पुष्पैः परिस्तोमैरिवार्पितम् ॥ ८ ॥
पुष्पभारसमृद्धानि शिखराणि समन्ततः ।
लताभिः पुष्पिताग्राभिरुपगूढानि सर्वतः ॥ ९ ॥
सुखानिलोऽयं सौमित्रे कालः प्रचुरमन्मथः ।
गन्धवान् सुरभिर्मासो जातपुष्पफलद्रुमः ॥ १० ॥
पश्य रूपाणि सौमित्रे वनानां पुष्पशालिनाम् ।
सृजतां पुष्पवर्षाणि तोयं तोयमुचामिव ॥ ११ ॥
प्रस्तरेषु च रम्येषु विविधाः काननद्रुमाः ।
वायुवेगप्रचलिताः पुष्पैरवकिरन्ति गाम् ॥ १२ ॥
पतितैः पतमानैश्च पादपस्थैश्च मारुतः ।
कुसुमैः पश्य सौमित्रे क्रीडन्निव समन्ततः ॥ १३ ॥
विक्षिपन् विविधाः शाखा नगानां कुसुमोत्कचाः ।
मारुतश्चलितस्थानैः षट्पदैरनुगीयते ॥ १४ ॥
मत्तकोकिलसन्नादैर्नर्तयन्निव पादपान् ।
शैलकन्दरनिष्क्रान्तः प्रगीत इव चानिलः ॥ १५ ॥
तेन विक्षिपतात्यर्थं पवनेन समन्ततः ।
अमी संसक्तशाखाग्रा ग्रथिता इव पादपाः ॥ १६ ॥
स एष सुखसंस्पर्शो वाति चन्दनशीतलः ।
गन्धमभ्यावहन् पुण्यं श्रमापनयनोऽनिलः ॥ १७ ॥
अमी पवननिक्षिप्ता विनदन्तीव पादपाः ।
षट्पदैरनुकूजन्तो वनेषु मधुगन्धिषु ॥ १८ ॥
गिरिप्रस्थेषु रम्येषु पुष्पवद्भिर्मनोरमैः ।
संसक्तशिखराः शैला विराजन्ते महाद्रुमैः ॥ १९ ॥
पुष्पसञ्छन्नशिखरा मारुतोत्क्षेपचञ्चलाः ।
अमी मधुकरोत्तंसाः प्रगीता इव पादपाः ॥ २० ॥
पुष्पिताग्रांस्तु पश्येमान् कर्णिकारान् समन्ततः ।
हाटकप्रतिसञ्छन्नान्नरान्पीताम्बरानिव ॥ २१ ॥
अयं वसन्तः सौमित्रे नानाविहगनादितः ।
सीतया विप्रहीणस्य शोकसन्दीपनो मम ॥ २२ ॥
मां हि शोकसमाक्रान्तं सन्तापयति मन्मथः ।
हृष्टः प्रवदमानश्च मामाह्वयति कोकिलः ॥ २३ ॥
एष नत्यूहको हृष्टो रम्ये मां वननिर्झरे ।
प्रणदन्मन्मथाविष्टं शोचयिष्यति लक्ष्मण ॥ २४ ॥
श्रुत्वैतस्य पुरा शब्दमाश्रमस्था मम प्रिया ।
मामाहूय प्रमुदिता परमं प्रत्यनन्दत ॥ २५ ॥
एवं विचित्राः पतगा नानारावविराविणः ।
वृक्षगुल्मलताः पश्य सम्पतन्ति ततस्ततः ॥ २६ ॥
विमिश्रा विहगाः पुम्भिरात्मव्यूहाभिनन्दिताः ।
भृङ्गराजप्रमुदिताः सौमित्रे मधुरस्वराः ॥ २७ ॥
नत्यूहरुतविक्रन्दैः पुंस्कोकिलरुतैरपि ।
स्वनन्ति पादापाश्चेमे ममानङ्गप्रदीपनाः ॥ २८ ॥
अशोकस्तबकाङ्गारः षट्पदस्वननिःस्वनः ।
मां हि पल्लवताम्रार्चिर्वसन्ताग्निः प्रधक्ष्यति ॥ २९ ॥
न हि तां सूक्ष्मपक्ष्माक्षीं सुकेशीं मृदुभाषिणीम् ।
अपश्यतो मे सौमित्रे जीवितेऽस्ति प्रयोजनम् ॥ ३० ॥
अयं हि दयितस्तस्याः कालो रुचिरकाननः ।
कोकिलाकुलसीमान्तो दयिताया ममानघ ॥ ३१ ॥
मन्मथायास सम्भूतो वसन्तगुणवर्धितः ।
अयं मां धक्ष्यति क्षिप्रं शोकाग्निर्न चिरादिव ॥ ३२ ॥
अपश्यतस्तां दयितां पश्यतो रुचिरद्रुमान् ।
ममायमात्मप्रभवो भूयस्त्वमुपयास्यति ॥ ३३ ॥
अदृश्यमाना वैदेही शोकं वर्धयते मम ।
दृश्यमानो वसन्तश्च स्वेदसंसर्गदूषकः ॥ ३४ ॥
मां ह्यद्य मृगशावाक्षी चिन्ताशोकबलात्कृतम् ।
सन्तापयति सौमित्रे क्रूरश्चैत्रो वनानिलः ॥ ३५ ॥
अमी मयूराः शोभन्ते प्रनृत्यन्तस्ततस्ततः ।
स्वैः पक्षैः पवनोद्धूतैर्गवाक्षैः स्फाटिकैरिव ॥ ३६ ॥
शिखिनीभिः परिवृतास्त एते मदमूर्च्छिताः ।
मन्मथाभिपरीतस्य मम मन्मथवर्धनाः ॥ ३७ ॥
पश्य लक्ष्मण नृत्यन्तं मयूरमुपनृत्यति ।
शिखिनी मन्मथार्तैषा भर्तारं गिरिसानुषु ॥ ३८ ॥
तामेव मनसा रामां मयूरोप्युपधावति ।
वितत्य रुचिरौ पक्षौ रुतैरुपहसन्निव ॥ ३९ ॥
मयूरस्य वने नूनं रक्षसा न हृता प्रिया ।
तस्मान्नृत्यति रम्येषु वनेषु सह कान्तया ॥ ४० ॥
मम त्वयं विना वासः पुष्पमासे सुदुस्सहः ।
पश्य लक्ष्मण संरागं तिर्यग्योनिगतेष्वपि ॥ ४१ ॥
यदेषा शिखिनी कामाद्भर्तारं रमतेऽन्तिके ।
मामाप्येवं विशालाक्षी जानकी जातसम्भ्रमा ॥ ४२ ॥
मदनेनाभिवर्तेत यदि नापहृता भवेत् ।
पश्य लक्ष्मण पुष्पाणि निष्फलानि भवन्ति मे ॥ ४३ ॥
पुष्पभारसमृद्धानां वनानां शिशिरात्यये ।
रुचिराण्यपि पुष्पाणि पादपानामतिश्रिया ॥ ४४ ॥
निष्फलानि महीं यान्ति समं मधुकरोत्करैः ।
वदन्ति रावं मुदिताः शकुनाः सङ्घशः कलम् ॥ ४५ ॥
आह्वयन्त इवान्योन्यं कामोन्मादकरा मम ।
वसन्तो यदि तत्रापि यत्र मे वसति प्रिया ॥ ४६ ॥
नूनं परवशा सीता साऽपि शोचत्यहं यथा ।
नूनं न तु वसन्तोऽयं देशं स्पृशति यत्र सा ॥ ४७ ॥
कथं ह्यसितपद्माक्षी वर्तयेत्सा मया विना ।
अथवा वर्तते तत्र वसन्तो यत्र मे प्रिया ॥ ४८ ॥
किं करिष्यति सुश्रोणी सा तु निर्भर्त्सिता परैः ।
श्यामा पद्मपलाशाक्षी मदुपूर्वाभिभाषिणी ॥ ४९ ॥
नूनं वसन्तमासाद्य परित्यक्ष्यति जीवितम् ।
दृढं हि हृदये बुद्धिर्मम सम्प्रति वर्तते ॥ ५० ॥
नालं वर्तयितुं सीता साध्वी मद्विरहं गता ।
मयि भावस्तु वैदेह्यास्तत्त्वतो विनिवेशितः ॥ ५१ ॥
ममापि भावः सीतायां सर्वथा विनिवेशितः ।
एष पुष्पवहो वायुः सुखस्पर्शो हिमावहः ॥ ५२ ॥
तां विचिन्तयतः कान्तां पावकप्रतिमो मम ।
सदा सुखमहं मन्ये यं पुरा सह सीतया ॥ ५३ ॥
मारुतः स विना सीतां शोकं वर्धयते मम ।
तां विना स विहङ्गो यः पक्षी प्रणदितस्तदा ॥ ५४ ॥
वायसः पादपगतः प्रहृष्टभिनर्दति ।
एष वै तत्र वैहेह्या विहगः प्रतिहारकः ॥ ५५ ॥
पक्षी मां तु विशालाक्ष्याः समीपमुपनेष्यति ।
पश्य लक्ष्मण सन्नादं वने मदविवर्धनम् ॥ ५६ ॥
पुष्पिताग्रेषु वृक्षेषु द्विजानामुपकूजताम् ।
विक्षिप्तां पवनेनैतामसौ तिलकमञ्जरीम् ॥ ५७ ॥
षट्पदः सहसाभ्येति मदोद्धूतामिव प्रियाम् ।
कामिनामयमत्यन्तमशोकः शोकवर्धनः ॥ ५८ ॥
स्तबकैः पवनोत्क्षिप्तैस्तर्जयन्निव मां स्थितः ।
अमी लक्ष्मण दृश्यन्ते चूताः कुसुमशालिनः ॥ ५९ ॥
विभ्रमोत्सिक्तमनसः साङ्गरागा नरा इव ।
सौमित्रे पश्य पम्पायाश्चित्रासु वनराजिषु ॥ ६० ॥
किन्नरा नरशार्दूल विचरन्ति ततस्ततः ।
इमानि शुभगन्धीनि पश्य लक्ष्मण सर्वशः ॥ ६१ ॥
नलिनानि प्रकाशन्ते जले तरुणसूर्यवत् ।
एषा प्रसन्नसलिला पद्मनीलोत्पलायुता ॥ ६२ ॥
हंसकारण्डवाकीर्णा पम्पा सौगन्धिकायुता ।
जले तरुणसूर्याभैः षट्पदाहतकेसरैः ॥ ६३ ॥
पङ्कजैः शोभते पम्पा समन्तादभिसंवृता ।
चक्रवाकयुता नित्यं चित्रप्रस्थवनान्तरा ॥ ६४ ॥
मातङ्गमृगयूथैश्च शोभते सलिलार्थिभिः ।
पवनाहितवेगाभिरूर्मिभिर्विमलेऽम्भसि ॥ ६५ ॥
पङ्कजानि विराजन्ते ताड्यमानानि लक्ष्मण ।
पद्मपत्त्रविशालाक्षीं सततं पङ्कजप्रियाम् ॥ ६६ ॥
अपश्यतो मे वैदेहीं जीवितं नाभिरोचते ।
अहो कामस्य वामत्वं यो गतामपि दुर्लभाम् ॥ ६७ ॥
स्मारयिष्यति कल्याणीं कल्याणतरवादिनीम् ।
शक्यो धारयितुं कामो भवेदद्यागतो मया ॥ ६८ ॥
यदि भूयो वसन्तो मां न हन्यात् पुष्पितद्रुमः ।
यानि स्म रमणीयानि तया सह भवन्ति मे ॥ ६९ ॥
तान्येवाऽरमणीयानि जायन्ते मे तया विना ।
पद्मकोशपलाशानि दृष्ट्वा दृष्टिर्हि मन्यते ॥ ७० ॥
सीताया नेत्रकोशाभ्यां सदृशानीति लक्ष्मण ।
पद्मकेसरसंसृष्टो वृक्षान्तरविनिस्सृतः ॥ ७१ ॥
निःश्वास इव सीताया वाति वायुर्मनोहरः ।
सौमित्रे पश्य पम्पाया दक्षिणे गिरिसानुनि ॥ ७२ ॥
पुष्पितां कर्णिकारस्य यष्टिं परमशोभनाम् ।
अधिकं शैलराजोऽयं धातुभिः सुविभूषितः ॥ ७३ ॥
विचित्रं सृजते रेणुं वायुवेगविघट्टितम् ।
गिरिप्रस्थास्तु सौमित्रे सर्वतः सम्प्रपुष्पितैः ॥ ७४ ॥
निष्पत्त्रैः सर्वतो रम्यैः प्रदीप्ता इव किंशुकैः ।
पम्पातीररुहाश्चेमे संसक्ता मधुगन्दिनः ॥ ७५ ॥
मालतीमल्लिकाषण्डाः करवीराश्च पुष्पिताः ।
केतक्यः सिन्धुवाराश्च वासन्त्यश्च सुपुष्पिताः ॥ ७६ ॥
माधव्यो गन्धपूर्णाश्च कुन्दगुल्माश्च सर्वशः ।
चिरिबिल्वा मधूकाश्च व़ञ्जुला वकुलास्तथा ॥ ७७ ॥
चम्पकास्तिलकाश्चैव नागवृक्षाः सुपुष्पिताः ।
नीपाश्च वरणाश्चैव खर्जूराश्च सुपुष्पिताः ॥ ७८ ॥
पद्मकाश्चोपशोभन्ते नीलाशोकाश्च पुष्पिताः ।
लोध्राश्च गिरिपृष्ठेषु सिंहकेसरपिञ्जराः ॥ ७९ ॥
अङ्कोलाश्च कुरण्टाश्च पूर्णकाः पारिभद्रकाः ।
चूताः पाटलयश्चैव कोविदाराश्च पुष्पिताः ॥ ८० ॥
मुचुलिन्दार्जुनाश्चैव दृश्यन्ते गिरिसानुषु ।
शाल्मल्यः किंशुकाश्चैव रक्ताः कुरवकास्तथा ॥ ८१ ॥
तिनिशा नक्तमालाश्च चन्दनाः स्पन्दनास्तथा ।
पुष्पितान् पुष्पिताग्राभिर्लताभिः परिवेष्टितान् ॥ ८२ ॥
द्रुमान् पश्येह सौमित्रे पम्पाया रुचिरान् बहून् ।
वातविक्षिप्तविटपान् यथासन्नान् द्रुमानिमान् ॥ ८३ ॥
लताः समनुवर्तन्ते मत्ता इव वरस्त्रियः ।
पादपात्पादपं गच्छन् शैलाच्छैलं वनाद्वनम् ॥ ८४ ॥
वाति नैकरसास्वादः सम्मोदित इवानिलः ।
केचित्पर्याप्तकुसुमाः पादपा मधुगन्धिनः ॥ ८५ ॥
केचिन्मुकुलसंवीताः श्यामवर्णा इवाबभुः ।
इदं मृष्टमिदं स्वादु प्रफुल्लमिदमित्यपि ॥ ८६ ॥
रागमत्तो मधुकरः कुसुमेष्ववलीयते ।
निलीय पुनरुत्पत्य सहसान्यत्र गच्छति ॥ ८७ ॥
मधुलुब्धो मधुकरः पम्पातीरद्रुमेष्वसौ ।
इयं कुसुमसङ्घातैरुपस्तीर्णा सुखाकृता ॥ ८८ ॥
स्वयं निपतितैर्भूमिः शयनप्रस्तरैरिव ।
विविधा विविधैः पुष्पैस्तैरेव नगसानुषु ॥ ८९ ॥
विकीर्णैः पीतरक्ता हि सौमित्रे प्रस्तराः कृताः ।
हिमान्ते पश्य सौमित्रे वृक्षाणां पुष्पसम्भवम् ॥ ९० ॥
आह्वयन्त इवान्योन्यं नगाः षट्पदनादिताः ।
कुसुमोत्तंसविटपाः शोभन्ते बहु लक्ष्मण ॥ ९१ ॥
एष कारण्डवः पक्षी विगाह्य सलिलं शुभम् ।
रमते कान्तया सार्धं काममुद्दीपयन् मम ॥ ९२ ॥
मन्दाकिन्यास्तु यदिदं रूपमेवं मनोहरम् ।
स्थाने जगति विख्याता गुणास्तस्या मनोरमाः ॥ ९३ ॥
यदि दृश्येत सा साध्वी यदि चेह वसेमहि ।
स्पृहयेयं न शक्राय नायोध्यायै रघूत्तम ॥ ९४ ॥
न ह्येवं रमणीयेषु शाद्वलेषु तया सह ।
रमतो मे भवेच्चिन्ता न स्पृहाऽन्येषु वा भवेत् ॥ ९५ ॥
अमी हि विविधैः पुष्पैस्तरवो रुचिरच्छदाः ।
काननेऽस्मिन् विना कान्तां चित्तमुन्मादयन्ति मे ॥ ९६ ॥
चक्रवाकानुचरितां कारण्डवनिषेविताम् ।
प्लवैः क्रौञ्चैश्च सम्पूर्णां वराहमृगसेविताम् ॥ ९७ ॥
अधिकं शोभते पम्पा विकूजद्भिर्विहङ्गमैः ।
दीपयन्तीव मे कामं विविधा मुदिता द्विजाः ॥ ९८ ॥
श्यामां चन्द्रमुखीं स्मृत्वा प्रियां पद्मनिभेक्षणाम् ।
पश्य सानुषु चित्रेषु मृगीभिः सहितान् मृगान् ॥ ९९ ॥
मां पुनर्मृगशावाक्ष्या वैदेह्या विरहीकृतम् ।
व्यथयन्तीव मे चित्तं सञ्चरन्तस्ततस्ततः ॥ १०० ॥
अस्मिन् सानुनि रम्ये हि मत्तद्विजगणायुते ।
पश्येयं यदि तां कान्तां ततः स्वस्ति भवेन्मम ॥ १०१ ॥
जीवेयं खलु सौमित्रे मया सह सुमध्यमा ।
सेवते यदि वैदेही पम्पायाः पवनं सुखम् ॥ १०२ ॥
पद्मसौगन्धिकवहं शिवं शोकविनाशनम् ।
धन्या लक्ष्मण सेवन्ते पम्पोपवनमारुतम् ॥ १०३ ॥
श्यामा पद्मपलाशाक्षी प्रिया विरहिता मया ।
कथं धारयति प्राणान् विवशा जनकात्मजा ॥ १०४ ॥
किन्नु वक्ष्यामि राजानं धर्मज्ञं सत्यवादिनम् ।
सीताया जनकं पृष्टः कुशलं जनसंसदि ॥ १०५ ॥
या मामनुगता मन्दं पित्रा प्रव्राजितं वनम् ।
सीता सत्पथमास्थाय क्वनु सा वर्तते प्रिया ॥ १०६ ॥
तया विहीनः कृपणः कथं लक्ष्मण धारये ।
या मामनुगता राज्याद्भ्रष्टं विगतचेतसम् ॥ १०७ ॥
तच्चार्वञ्चितपक्ष्माक्षं सुगन्धि शुभमव्रणम् ।
अपश्यतो मुखं तस्याः सीदतीव मनो मम ॥ १०८ ॥
स्मितहास्यान्तरयुतं गुणवन्मधुरं हितम् ।
वैदेह्या वाक्यमतुलं कदा श्रोष्यामि लक्ष्मण ॥ १०९ ॥
प्राप्य दुःखं वने श्यामा सा मां मन्मथकर्शितम् ।
नष्टदुःखेव हृष्टेव साध्वी साध्वभ्यभाषत ॥ ११० ॥
किन्नु वक्ष्यामि कौसल्यामयोध्यायां नृपात्मज ।
क्व सा स्नुषेति पृच्छन्तीं कथं चातिमनस्विनीम् ॥ १११ ॥
गच्छ लक्ष्मण पश्य त्वं भरतं भ्रातृवत्सलम् ।
नह्यहं जीवितुं शक्तस्तामृते जनकात्मजाम् ॥ ११२ ॥
इति रामं महात्मानं विलपन्तमनाथवत् ।
उवाच लक्ष्मणो भ्राता वचनं युक्तमव्ययम् ॥ ११३ ॥
संस्तम्भ राम भद्रं ते मा शुचः पुरुषोत्तम ।
नेदृशानां मतिर्मन्दा भवत्यकलुषात्मनाम् ॥ ११४ ॥
स्मृत्वा वियोगजं दुःखं त्यज स्नेहं प्रिये जने ।
अतिस्नेहपरिष्वङ्गाद्वर्तिरार्द्रापि दह्यते ॥ ११५ ॥
यदि गच्छति पातालं ततो ह्यधिकमेव वा ।
सर्वथा रावणस्तावन्न भविष्यति राघव ॥ ११६ ॥
प्रवृत्तिर्लभ्यतां तावत्तस्य पापस्य रक्षसः ।
ततो हास्यति वा सीतां निधनं वा गमिष्यति ॥ ११७ ॥
यदि यात्यदितेर्गर्भं रावणः सह सीतया ।
तत्राप्येनं हनिष्यामि न चेद्धास्यति मैथिलीम् ॥ ११८ ॥
स्वास्थ्यं भद्रं भजस्वार्य त्यज्यतां कृपणा मतिः ।
अर्थो हि नष्टकार्यार्थैर्नायत्नेनाधिगम्यते ॥ ११९ ॥
उत्साहो बलवानार्य नास्त्युत्साहात्परं बलम् ।
सोत्साहस्यास्ति लोकेऽस्मिन् न किञ्चिदपि दुर्लभम् ॥ १२० ॥
उत्साहवन्तः पुरुषा नावसीदन्ति कर्मसु ।
उत्साहमात्रमाश्रित्य सीतां प्रति लभेमहि ॥ १२१ ॥
त्यज्यतां कामवृत्तत्वं शोकं सन्न्यस्य पृष्ठतः ।
महात्मानं कृतात्मानमात्मानं नावबुद्ध्यसे ॥ १२२ ॥
एवं सम्बोधितस्तत्र शोकोपहतचेतनः ।
न्यस्य शोकं च मोहं च ततो धैर्यमुपागमत् ॥ १२३ ॥
सोऽभ्यतिक्रामदव्यग्रस्तामचिन्त्यपराक्रमः ।
रामः पम्पां सुरुचिरां रम्यपारिप्लवद्रुमाम् ॥ १२४ ॥
निरीक्षमाणः सहसा महात्मा सर्वं वनं निर्झरकन्दरांश्च ।
उद्विग्नचेताः सह लक्ष्मणेन विचार्य दुःखोपहतः प्रतस्थे ॥ १२५ ॥
तं मत्तमातङ्गविलासगामी गच्छन्तमव्यग्रमना महात्मा ।
स लक्ष्मणो राघवमप्रमत्तो ररक्ष धर्मेण बलेन चैव ॥ १२६ ॥
तावृश्यमूकस्य समीपचारी चरन् ददर्शाद्भुतदर्शनीयौ ।
शाखामृगाणामधिपस्तरस्वी वितत्रसे नैव चिचेष्ट किञ्चित् ॥ १२७ ॥
स तौ महात्मा गजमन्दगामी शाखामृगस्तत्र चिरं चरन्तौ ।
दृष्ट्वा विषादं परमं जगाम चिन्तापरीतो भयभारमग्नः ॥ १२८ ॥
तमाश्रमं पुण्यसुखं शरण्यं सदैव शाखामृगसेवितान्तम् ।
त्रस्ताश्च दृष्ट्वा हरयोभिजग्मुर्महौजसौ राघवलक्ष्मणौ तौ ॥ १२९ ॥