अथोवाच रघुश्रेष्ठः सागरं दारुणं वचः ।
अद्य त्वां शोषयिष्यामि सपातालं महार्णव ॥ १ ॥
शरनिर्दग्धतोयस्य परिशुष्कस्य सागर ।
मया शोषितसत्त्वस्य पांसुरुत्पद्यते महान् ॥ २ ॥
मत्कार्मुकविसृष्टेन शरवर्षेण सागर ।
पारं तेऽद्य गमिष्यन्ति पद्भिरेव प्लवङ्गमाः ॥ ३ ॥
विचिन्वन्नाभिजानासि पौरुषं वापि विक्रमम् ।
दानवालय सन्तापं मत्तो नाधिगमिष्यसि ॥ ४ ॥
ब्राह्मेणस्त्रेण संयोज्य ब्रह्मदण्डनिभं शरम् ।
संयोज्य धनुषि श्रेष्ठे विचकर्ष महाबलः ॥ ५ ॥
तस्मिन् विकृष्टे सहसा राघवेण शरासने ।
रोदसी सम्पफालेव पर्वताश्च चकम्पिरे ॥ ६ ॥
तमश्च लोकमावव्रे दिशश्च न चकाशिरे ।
परिचुक्षुभिरे चाशु सरांसि सरितस्तथा ॥ ७ ॥
तिर्यक् च सह नक्षत्रैः सङ्गतौ चन्द्रभास्करौ ।
भास्करांशुभिरादीप्तं तमसा च समावृतम् ॥ ८ ॥
प्रचकाशे तदाऽऽकाशमुल्काशतविदीपितम् ।
अन्तरिक्षाच्च निर्घाता निर्जग्मुरतुलस्वनाः ॥ ९ ॥
पुस्फुरुश्च घना दिव्या दिवि मारुतपङ्क्तयः ।
बभञ्ज च तदा वृक्षान् जलदानुद्वहन्नपि ॥ १० ॥
अरुजंश्चैव शेलाग्रान् शिखराणि प्रभञ्जनः ।
दिविस्पृशो महामेघाः सङ्गताः समहास्वनाः ॥ ११ ॥
मुमुचुर्वैद्युतानग्नींस्ते महाशनयस्तदा ।
यानि भूतानि दृश्यानि चुक्रुशुश्चाशनेः समम् ॥ १२ ॥
अदृश्यानि च भूतानि ममुचुर्भैरवस्वनम् ।
शिश्यिरे चापि भूतानि सन्त्रस्तान्युद्विजन्ति च ॥ १३ ॥
सम्प्रविव्यथिरे चापि न च पस्पन्दिरे भयात् ।
सह भूतैः सतोयोर्मिः सनागः सह राक्षसः ॥ १४ ॥
सहसाऽभूत्ततो वेगाद्भीमवेगो महोदधिः ।
तं तदा समतिक्रान्तं नातिचक्राम राघवः ॥ १५ ॥
समुद्धतममित्रघ्नो रामो नदनदीपतिम् ।
ततो मध्यात् समुद्रस्य सागरः स्वयमुत्थितः ॥ १६ ॥
उदयन् हि महाशैलान्मेरोरिव दिवाकरः ।
पन्नगैः सह दीप्तास्यैः समुद्रः प्रत्यदृश्यत ॥ १७ ॥
स्निग्धवैडूर्यसङ्काशो जाम्बूनदविभूषितः ।
रक्तमाल्याम्बरधरः पद्मपत्रनिभेक्षणः ॥ १८ ॥
सर्वपुष्पमयीं दिव्यां शिरसा धारयन् स्रजम् ।
जातरूपमयैश्चैव तपनीयविभूषितैः ॥ १९ ॥
आत्मजानां च रत्नानां भूषितो भूषणोत्तमैः ।
धातुभिर्मण्डितः शैलो विविधैर्हिमवानिव ॥ २० ॥
एकावलीमध्यगतं तरलं पाण्डरप्रभम् ।
विपुलेनोरसा बिभ्रत् कौस्तुभस्य सहोदरम् ॥ २१ ॥
आघूर्णिततरङ्गौघः कालिकानिलसङ्कुलः ।
सागरः समुपक्रम्य पूर्वमामन्त्र्य वीर्यवान् ॥ २२ ॥
अब्रवीत् प्राञ्जलिर्वाक्यं राघवं शरपाणिनम् ।
पृथिवी वायुराकाशमापो ज्योतिश्च राघव ॥ २३ ॥
स्वभावे सौम्य तिष्ठन्ति शाश्वतं मार्गमाश्रिताः ।
तत्स्वभावो ममाप्येष यदगाधोऽहमप्लवः ॥ २४ ॥
विकारस्तु भवेद्गाध एतत्ते प्रवदाम्यहम् ।
न कामान्न च लोभाद्वा न भयात् पार्थिवात्मज ॥ २५ ॥
ग्राहनक्राकुलजलं स्तम्भयेयं कथञ्चन ।
विधास्ये राम येनापि विषहिष्ये ह्यहं तथा ॥ २६ ॥
ग्राहा न प्रहरिष्यन्ति यावत् सेना तरिष्यति ।
हरीणां तरणे राम करिष्यामि यथा स्थलम् ॥ २७ ॥
तमब्रवीत्तदा राम उद्यतो हि नदीपते ।
अमोधोऽयं महाबाणः कस्मिन् देशे निपात्यताम् ॥ २८ ॥
रामस्य वचनं श्रुत्वा तं च दृष्ट्वा महाशरम् ।
महोदधिर्महातेजा राघवं वाक्यमब्रवीत् ॥ २९ ॥
उत्तरेणावकाशोऽस्ति कश्चित् पुण्यतमो मम ।
द्रुमकुल्य इति ख्यतो लोके ख्यातो यथा भवान् ॥ ३० ॥
उग्रदर्शनकर्माणो बहवस्तत्र दस्यवः ।
आभीरप्रमुखाः पापाः पिबन्ति सलिलं मम ॥ ३१ ॥
तैस्तु संस्पर्शनं प्राप्तैर्न सहे पापकर्मभिः ।
अमोघः क्रियतां राम तत्र तेषु शरोत्तमः ॥ ३२ ॥
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा सागरस्य स राघवः ।
मुमोच तं शरं दीप्तं वीरः सागरदर्शनात् ॥ ३३ ॥
तेन तं मरुकान्तारं पृथिव्यां खलु विश्रुतम् ।
निपातितः शरो यत्र दीप्ताशनिसमप्रभः ॥ ३४ ॥
ननाद च तदा तत्र वसुधा शल्यपीडिता ।
तस्माद्व्रणमुखात्तोयमुत्पपात रसातलात् ॥ ३५ ॥
स बभूव तदा कूपो व्रण इत्यभिविश्रुतः ।
सततं चोत्थितं तोयं समुद्रस्येव दृश्यते ॥ ३६ ॥
अवदारणशब्दश्च दारुणः समपद्यत ।
तस्मात्तद्बाणपातेन त्वपः कुक्षिष्वशोषयत् ॥ ३७ ॥
विख्यातं त्रिषु लोकेषु मरुकान्तरामेव तत् ।
शोषयित्वा ततः कुक्षिं रामो दशरथात्मजः ॥ ३८ ॥
वरं तस्मै ददौ विद्वान् मरवेऽमरविक्रमः ।
पशव्यश्चाल्परोगश्च फलमूलरसायुतः ॥ ३९ ॥
बहुस्नेहो बहुक्षीरस्सुगन्धिर्विविधौषधः ।
एवमेतैर्गुणैर्युक्तो बहुभिः सततं मरुः ॥ ४० ॥
रामस्य वरदानाच्च शिवः पन्था बभूव ह ।
तस्मिन् दग्धे तदा कुक्षौ समुद्रः सरितां पतिः ॥ ४१ ॥
राघवं सर्वशास्त्रज्ञमिदं वचनमब्रवीत् ।
अयं सौम्य नलो नाम तनुजो विश्वकर्मणः ॥ ४२ ॥
पित्रा दत्तवरः श्रीमान् प्रतिमो विश्वकर्मणा ।
एष सेतुं महोत्साहः करोतु मयि वानरः ॥ ४३ ॥
तमहं धारिष्यामि तथा ह्येष यथा पिता ।
एवमुक्त्वोदधिर्नष्टः समुत्थाय नलस्तदा ॥ ४४ ॥
अब्रवीद्वानरश्रेष्ठो वाक्यं रामं महाबलः ।
अहं सेतुं करिष्यामि विस्तीर्णे वरुणालये ॥ ४५ ॥
पितुः सामर्थ्यमास्थाय तत्त्वमाह महोदधिः ।
दण्ड एव वरो लोके पुरुषस्येति मे मतिः ॥ ४६ ॥
धिक् क्षमामकृतज्ञेषु सान्त्वं दानमथापि वा ।
अयं हि सागरो भीमः सेतुकर्मदिदृक्षया ॥ ४७ ॥
ददौ दण्डभयाद्गाधं राघवाय महोदधिः ।
मम मातुर्वरो दत्तो मन्दरे विश्वकर्मणा ॥ ४८ ॥
औरसस्तस्य पुत्रोऽहं सदृशो विश्वकर्मणा ।
स्मारितोऽस्म्यहमेतेन तत्त्वमाह महोदधिः ॥ ४९ ॥
न चाप्यहमनुक्तो वै प्रब्रूयामात्मनो गुणान् ।
समर्थश्चाप्यहं सेतुं कर्तुं वै वरुणालये ॥ ५० ॥
काममद्यैव बध्नन्तु सेतुं वानरपुङ्गवाः ।
ततोऽतिसृष्टा रामेण सर्वतो हरियूथपाः ॥ ५१ ॥
अबिपेतुर्महारण्यं हृष्टाः शतसहस्रशः ।
ते नगान्नगसङ्काशाः शाखामृगगणर्षभाः ॥ ५२ ॥
बभञ्जुर्वानरास्तत्र प्रचकर्षुश्च सागरम् ।
ते सालैश्चाश्वकर्णैश्च धवैर्वंशैश्च वानराः ॥ ५३ ॥
कुटजैरर्जुनैस्तालैस्तिलकैस्तिमिशैरपि ।
बिल्वैश्च सप्तपर्णैश्च कर्णिकारैश्च पुष्पितैः ॥ ५४ ॥
चूतैश्चाशोकवृक्षैश्च सागरं समपूरयन् ।
समूलांश्च विमूलांश्च पादपान् हरिसत्तमाः ॥ ५५ ॥
इन्द्रकेतूनिवोद्यम्य प्रजह्रुर्हरयस्तरून् ।
तालान् दाडिमगुल्मांश्च नारिकेलान् विभीतकान् ॥ ५६ ॥
वकुलान् खदिरान्निम्बान् समाजह्रुः समन्ततः ।
हस्तिमात्रान् महाकायाः पाषाणांश्च महाबलाः ॥ ५७ ॥
पर्वतांश्च समुत्पाट्य यन्त्रैः परिवहन्ति च ।
प्रक्षिप्यमाणैरचलैः सहसा जलमुद्धतम् ॥ ५८ ॥
समुत्पतितमाकाशमुपासर्पत्ततस्ततः ।
समुद्रं श्रोभयामासुर्वानराश्च समन्ततः ॥ ५९ ॥
सूत्राण्यन्ये प्रगृह्णन्ति व्यायतं शतयोजनम् ।
नलश्चक्रे महासेतुं मध्ये नदनदीपतेः ॥ ६० ॥
स तथा क्रियते सेतुर्वानरैर्घोरकर्मभिः ।
दण्डानन्ये प्रगृह्णन्ति विचिन्वन्ति तथा परे ॥ ६१ ॥
वानराः शतशस्तत्र रामस्याज्ञापुरस्सराः ।
मेघाभैः पर्वताग्रैश्च तृणैः काष्ठैर्बबन्धिरे ॥ ६२ ॥
पुष्पिताग्रैश्च तरुभिः सेतुं बध्नन्ति वानराः ।
पाषाणांश्च गिरिप्रख्यान् गिरीणां शिखराणि च ॥ ६३ ॥
दृश्यन्ते परिधावन्तो गृह्यवारणसन्निभाः ।
शिलानां क्षिप्यमाणानां शैलानां च निपात्यताम् ॥ ६४ ॥
बभूव तुमुलः शब्दस्तदा तस्मिन् महोदधौ ।
कृतानि प्रथमेनाह्ना योजनानि चतुर्दश ॥ ६५ ॥
प्रहृष्टैर्गजसङ्काशैस्त्वरमाणैः प्लवङ्गमैः ।
द्वितीयेन तथा चाह्ना योजनानि तु विंशतिः ॥ ६६ ॥
कृतानि प्लवगैस्तूर्णं भीमकायैर्महाबलैः ।
अह्ना तृतीयेन तथा योजनानि कृतानि तु ॥ ६७ ॥
त्वरमाणैर्महाकायैरेकविंशतिरेव च ।
चतुर्थेन तथा चाह्ना द्वाविंशतिरथापि च ॥ ६८ ॥
योजनानि महावेगैः कृतानि त्वरितैस्तु तैः ।
पञ्चमेन तथा चाह्ना प्लवगैः क्षिप्रकारिभिः ॥ ६९ ॥
योजनानि त्रयोविंशत्सुवेलमधिकृत्य वै ।
स वानरवरः श्रीमान् विश्वकर्मात्मजो बली ॥ ७० ॥
बबन्ध सागरे सेतुं यथा चास्य पिता तथा ।
स नलेन कृतः सेतुः सागरे मकारालये ॥ ७१ ॥
शुशुभे सुभगः श्रीमान् स्वातीपथ इवाम्बरे ।
ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमर्षयः ॥ ७२ ॥
आगम्य गगने तस्थुर्द्रष्टुकामास्तदद्भुतम् ।
दशयोजनविस्तीर्णं शतयोजनमायतम् ॥ ७३ ॥
ददृशुर्देवगन्धर्वा नलसेतुं सुदुष्करम् ।
आप्लवन्तः प्लवन्तश्च गर्जन्तश्च प्लवङ्गमाः ॥ ७४ ॥
तदचिन्त्यमसह्यं च अद्भुतं रोमहर्षणम् ।
ददृशुः सर्वभूतानि सागरे सेतुबन्धनम् ॥ ७५ ॥
तानि कोटिसहस्राणि वानराणां महौजसाम् ।
बध्नन्तः सागरे सेतुं जग्मुः पारं महोदधेः ॥ ७६ ॥
विशालः सुकृतः श्रीमान् सुभूमिः सुसमाहितः ।
अशोभत महासेतुः सीमन्त इव सागरे ॥ ७७ ॥
ततः पारे समुद्रस्य गदापाणिर्विभीषणः ।
परेषामभिघातार्थमतिष्ठत् सचिवैः सह ॥ ७८ ॥
सुग्रीवस्तु ततः प्राह रामं सत्यपराक्रमम् ।
हनुमन्तं त्वमारोह अङ्गदं चापि लक्ष्मणः ॥ ७९ ॥
अयं हि विपुलो वीर सागरो मकारालयः ।
वैहायसौ युवामेतौ वानरौ तारयिष्यतः ॥ ८० ॥
अग्रतस्तस्य सैन्यस्य श्रीमान् रामः सलक्ष्मणः ।
जगाम धन्वी धर्मात्मा सुग्रीवेण समन्वितः ॥ ८१ ॥
अन्ये मध्येन गच्छन्ति पार्श्वतोऽन्ये प्लवङ्गमाः ।
सलिले प्रपतन्त्यन्ये मार्गमन्ये न लेभिरे ॥ ८२ ॥
केचिद्वैहायसगताः सुपर्णा इव पुप्लुवुः ।
घोषेण महता तस्य सिन्धोर्घोषं समुच्छ्रितम् ॥ ८३ ॥
भीममन्तर्दधे भीमा तरन्ती हरिवाहिनी ।
वानराणां हि सा तीर्णा वाहिनी नलसेतुना ॥ ८४ ॥
तीरे निविविशे राज्ञो बहुमूलफलोदके ।
तदद्भुतं राघवकर्म दुष्करं समीक्ष्य देवाः सह सिद्धचारणैः ॥ ८५ ॥
उपेत्य रामं सहसा महर्षिभिः समभ्यषिञ्चन् सुशुभैर्जलैः पृथक् ।
जय स्वशत्रून् नरदेव मेदिनीं ससागरां पालय शाश्वतीः समाः ॥ ८६ ॥
इतीव रामं नरदेवसत्कृतं शुभैर्वचोभिर्विविधैरपूजयन् ॥ ८७ ॥