ते निवृत्ता महाकायाः श्रुत्वाऽङ्गदवचस्तदा ।
नैष्ठिकीं बुद्धिमासाद्य सर्वे सङ्ग्रामकाङ्क्षिणः ॥ १ ॥
समुदीरितवीर्याश्च समारोपितविक्रमाः ।
पर्यवस्थापिता वाक्यैरङ्गदेन वलीमुखाः ॥ २ ॥
प्रयाताश्च गता हर्षं मरणे कृतनिश्चयाः ।
चक्रुः सुतुमुलं युद्धं वानरास्त्यक्तजीविताः ॥ ३ ॥
अथ वृक्षान् महाकायाः सानूनि सुमहान्ति च ।
वानरास्तूर्णमुद्यम्य कुम्भकर्णमभिद्रुताः ॥ ४ ॥
स कुम्भकर्णः सङ्क्रुद्धो गदामुद्यम्य वीर्यवान् ।
अर्दयन् सुमहाकायः समन्ताद्व्यक्षिपद्रिपून् ॥ ५ ॥
शतानि सप्त चाष्टौ च सहस्राणि च वानराः ।
प्रकीर्णाः शेरते भूमौ कुम्भकर्णेन पोथिताः ॥ ६ ॥
परिक्षिप्य च बाहुभ्यां खादन् विपरिधावति ।
भक्षयन् भृशसङ्क्रुद्धो गरुडः पन्नगानिव ॥ ७ ॥
कृच्छ्रेण च समाश्वस्ताः सङ्गम्य च ततस्ततः ।
वृक्षाद्रिहस्ता हरयस्तस्थुः सङ्ग्राममूर्धनि ॥ ८ ॥
ततः पर्वतमुत्पाट्य द्विविदः प्लवगर्षभः ।
दुद्राव गिरिशृङ्गाभं विलम्ब इव तोयदः ॥ ९ ॥
तं समुत्पत्य चिक्षेप कुम्भकर्णस्य वानरः ।
तमप्राप्तो महाकायं तस्य सैन्येऽपतत्तदा ॥ १० ॥
ममर्दाश्वान् गजांश्चापि रथांश्चैव नगोत्तमः ।
तानि चान्यानि रक्षांसि पुनश्चान्यद्गिरेः शिरेः ॥ ११ ॥
तच्छैलशृङ्गाभिहतं हताश्वं हतसारथि ।
रक्षसां रुधिरक्लिन्नं बभूवायोधनं महत् ॥ १२ ॥
रथिनो वानरेन्द्राणां शरैः कालान्तकोपमैः ।
शिरांसि नदतां जह्रुः सहसा भीमनिस्वनाः ॥ १३ ॥
वानराश्च महात्मानः समुत्पाट्य महाद्रुमान् ।
रथानश्वान् गजानुष्ट्रान् राक्षसानभ्यसूदयन् ॥ १४ ॥
हनुमान् शैलशृङ्गाणि वृक्षांश्च विविधान् बहून् ।
ववर्ष कुम्भकर्णस्य शिरस्यम्बरमास्थितः ॥ १५ ॥
तानि पर्वतशृङ्गाणि शूलेन स बिभेद ह ।
बभञ्ज वृक्षवर्षं च कुम्भकर्णो महाबलः ॥ १६ ॥
ततो हरीणां तदनीकमुग्रं दुद्राव शूलं निशितं प्रगृह्य ।
तस्थौ ततोऽस्यापततः पुरस्तान्महीधराग्रं हनुमान् प्रगृह्य ॥ १७ ॥
स कुम्भकर्णं कुपितो जघान वेगेन शैलोत्तमभीमकायम् ।
स चुक्षुभे तेन तदाऽभिभूतो मेदार्द्रगात्रो रुधिरावसिक्तः ॥ १८ ॥
स शूलमाविध्य तडित्प्रकाशं ।
गिरिं यथा प्रज्वलिताग्रशृङ्गम् ॥ १९ ॥
बाह्वन्तरे मारुतिमाजघान ।
गुहोऽचलं क्रौञ्चमिवोग्रशक्त्या ॥ २० ॥
स शूलनिर्भिन्नमहाभूजान्तरः प्रविह्वलः शोणितमुद्वमन् मुखात् ।
ननाद भीमं हनुमान् महाहवे युगान्तमेघस्तनितस्वनोपमम् ॥ २१ ॥
ततो विनेदुः सहसा प्रहृष्टा रक्षोगणास्तं व्यथितं समीक्ष्य ।
प्लवङ्गमास्तु व्यथिता भयार्ताः प्रदुद्रुवुः संयति कुम्भकर्णात् ॥ २२ ॥
ततस्तु नीलो बलवान् पर्यवस्थापयन् बलम् ।
प्रविचिक्षेप शैलाग्रं कुम्भकर्णाय धीमते ॥ २३ ॥
तमापतन्तं सम्प्रेक्ष्य मुष्टिनाऽभिजघान ह ।
मुष्टिप्रहाराभिहतं तच्छैलाग्रं व्यशीर्यत ॥ २४ ॥
सविस्फुलिङ्गं सज्वालं निपपात महीतले ।
ऋषभः शरभो नीलो गवाक्षो गन्धमादनः ॥ २५ ॥
पञ्च वानरशार्दूलाः कुम्भकर्णमुपाद्रवन् ।
शैलैर्वृक्षैस्तलैः पादैर्मुष्टिभिश्च महाबलाः ॥ २६ ॥
कुम्भकर्णं महाकायं सर्वतोऽभिप्रदुद्रुवुः ।
स्पर्शानिव प्रहारांस्तान् वेदयानो न विव्यथे ॥ २७ ॥
ऋषभं तु महावेगं बाहुभ्यां परिषस्वजे ।
कुम्भकर्णभुजाभ्यां तु पीडितो वानरर्षभः ॥ २८ ॥
निपपातर्षभो भीमः प्रमुखाद्वान्तशोणितः ।
मुष्टिना शरभं हत्वा जानुना नीलमाहवे ॥ २९ ॥
आजघान गवाक्षं तु तलेनेन्द्ररिपुस्तदा ।
पादेनाभ्यहनत् क्रुद्धस्तरसा गन्धमादनम् ॥ ३० ॥
दत्तप्रहारव्यथिता मुमुहुः शोणितोक्षिताः ।
तेषु वानरमुख्येषु पतितेषु महात्मसु ॥ ३१ ॥
वानराणां सहस्राणि कुम्भकर्णं प्रदुद्रुवुः ।
तं शैलमिव शैलाभाः सर्वे ते प्लवगर्षभाः ॥ ३२ ॥
समारुह्य समुत्पत्य ददंशुश्च महाबलाः ।
तं नखैर्दशनैश्चापि मुष्टिभिर्जानुभिस्तथा ॥ ३३ ॥
कुम्भकर्णं महाकायं ते जघ्नुः प्लवगर्षभाः ।
स वानरसहस्रैस्तैराचितः पर्वतोपमः ॥ ३४ ॥
रराज राक्षसव्याघ्रो गिरिरात्मरुहैरिव ।
बाहुभ्यां वानरान् सर्वान् प्रगृह्य सुमहाबलः ॥ ३५ ॥
भक्षयामास सङ्क्रुद्धो गरुडः पन्नगानिव ।
प्रक्षिप्ताः कुम्भकर्णेन वक्त्रे पातालसन्निभे ॥ ३६ ॥
नासापुटाभ्यां निर्जग्मुः कर्णाभ्यां चैव वानराः ।
भक्षयन् भृशसङ्क्रुद्धो हरीन् पर्वतसन्निभः ॥ ३७ ॥
बभञ्ज वानरान् सर्वान् सङ्क्रुद्धो राक्षसोत्तमः ।
मांसशोणितसङ्क्लेदां भूमिं कुर्वन् स राक्षसः ॥ ३८ ॥
चचार हरिसैन्येषु कालाग्निरिव मूर्च्छितः ।
वज्रहस्तो यथा शक्रः पाशहस्त इवान्तकः ॥ ३९ ॥
शूलहस्तो बभौ सङ्ख्ये कुम्भकर्णो महाबलः ।
यथा शुष्काण्यरण्यानि ग्रीष्मे दहति पावकः ॥ ४० ॥
तथा वानरसैन्यानि कुम्भकर्णो विनिर्दहत् ।
ततस्ते वध्यमानास्तु हतयूथा विनायकाः ॥ ४१ ॥
वानरा भयसंविग्ना विनेदुर्विस्वरं भृशम् ।
अनेकशो वध्यमानाः कुम्भकर्णेन वानराः ॥ ४२ ॥
राघवं शरणं जग्मुर्व्यथिताः खिन्नचेतसः ।
प्रभग्नान् वानरान् दृष्ट्वा वज्रहस्तसुतात्मजः ॥ ४३ ॥
अभ्यधावत वेगेन कुम्भकर्णं महाहवे ।
शैलशृङ्गं महद्गृह्य विनदंश्च मुहुर्मुहुः ॥ ४४ ॥
त्रासयन् राक्षसान् सर्वान् कुम्भकर्णपदानुगान् ।
चिक्षेप शैलशिखरं कुम्भकर्णस्य मूर्धनि ॥ ४५ ॥
स तेनाभिहतोऽत्यर्थं गिरिशृङ्गेण मूर्धनि ।
कुम्भकर्णः प्रजज्वाल कोपेन महता तदा ॥ ४६ ॥
सोऽभ्यधावत वेगेन वालिपुत्रममर्षणः ।
कुम्भकर्णो महानादस्त्रासयन् सर्ववानरान् ॥ ४७ ॥
शूलं ससर्ज वै रोषादङ्गदे स महावलः ।
तमापतन्तं बुद्ध्वा तु युद्धमार्गविशारदः ॥ ४८ ॥
लाघवान्मोचयामास बलवान् वानरर्षभः ।
उत्पत्य चैनं सहसा तलेनोरस्यताडयत् ॥ ४९ ॥
स तेनाभिहतः कोपात् प्रमुमोहाचलोपमः ।
स लब्धसञ्ज्ञो बलवान् मुष्टिमावर्त्त्य राक्षसः ॥ ५० ॥
अपहासेन चिक्षेप विसञ्ज्ञः स पपात ह ।
तस्मिन् प्लवगशार्दूले विसञ्ज्ञे पतिते भुवि ॥ ५१ ॥
तच्छूलं समुपादाय सुग्रीवमभिदुद्रुवे ।
तमापतन्तं सम्प्रेक्ष्य कुम्भकर्णं महाबलम् ॥ ५२ ॥
उत्पपात तदा वीरः सुग्रीवो वानराधिपः ।
पर्वताग्रं समुत्क्षिप्य समाविध्य महाकपिः ॥ ५३ ॥
अभिदुद्राव वेगेन कुम्भकर्णं महाबलम् ।
तमापतन्तं सम्प्रेक्ष्य कुम्भकर्णः प्लवङ्गमम् ॥ ५४ ॥
तस्थौ विकृतसर्वाङ्गो वानरेन्द्रसमुन्मुखः ।
कपिशोणितदिग्धाङ्गं भक्षयन्तं प्लवङ्गमान् ॥ ५५ ॥
कुम्भकर्णं स्थितं दृष्ट्वा सुग्रीवो वाक्यमब्रवीत् ।
पातिताश्च त्वया वीराः कृतं कर्म सुदुष्करम् ॥ ५६ ॥
भक्षितानि च सैन्यानि प्राप्तं ते परमं यशः ।
त्यज तद्वानरानीकं प्राकृतैः किं करिष्यसि ॥ ५७ ॥
सह स्वैकनिपातं मे पर्वतस्यास्य राक्षस ।
तद्वाक्यं हरिराजस्य सत्त्वधैर्यसमन्वितम् ॥ ५८ ॥
श्रुत्वा राक्षसशार्दूलः कुम्भकर्णोऽब्रवीद्वचः ।
प्रजापतेस्तु पौत्रस्त्वं तथैवर्क्षरजस्सुतः ॥ ५९ ॥
श्रुतपौरुषसम्पन्नः कस्माद्गर्जसि वानर ।
स कुम्भकर्णस्य वचो निशम्य व्याविध्य शैलं सहसा मुमोच ॥ ६० ॥
तेनाजघानोरसि कुम्भकर्णं शैलेन वज्राशनिसन्निभेन ।
तच्छैलशृङ्गं सहसा विशीर्णं भुजान्तरे तस्य तदा विशाले ॥ ६१ ॥
ततो विषेदुः सहसा प्लवङ्गा रक्षोगणाश्चापि मुदा विनेदुः ।
स शैलशृङ्गाभिहतश्चुकोप ननाद कोपाच्च विवृत्य वक्त्रम् ॥ ६२ ॥
व्याविध्य शूलं च तडित्प्रकाशं चिक्षेप हर्यृक्षपतेर्वधाय ।
तत् कुम्भकर्णस्य भुजप्रविद्धं शूलं शितं काञ्चनधामजुष्टम् ॥ ६३ ॥
क्षिप्रं समुत्पत्य निगृह्य दोर्भ्यां बभञ्ज वेगेन सुतोऽनिलस्य ।
कृतं भारसहस्रस्य शूलं कालायसं महत् ॥ ६४ ॥
बभञ्ज जानुन्यारोप्य प्रहृष्टः प्लवगर्षभः ।
शूलं भग्नं हनुमता दृष्ट्वा वानरवाहिनी ॥ ६५ ॥
हृष्टा ननाद बहुशः सर्वतश्चापि दुद्रुवे ।
सिंहनादं च ते चक्रुः प्रहृष्टा वनगोचराः ॥ ६६ ॥
मारुतिं पूजयाञ्चक्रुर्दृष्ट्वा शूलं तथागतम् ।
स तत्तदा भग्नमवेक्ष्य शूलं चुकोप रक्षोधिपतिर्महात्मा ॥ ६७ ॥
उत्पाट्य लङ्कामलयात् स शृङ्गं जघान सुग्रीवमुपेत्य तेन ।
स शैलशृङ्गाभिहतो विसञ्ज्ञः पपात भूमौ युधि वानरेन्द्रः ॥ ६८ ॥
तं प्रेक्ष्य भूमौ पतितं विसञ्ज्ञं नेदुः प्रहृष्टास्त्वथ यातुधानाः ।
तमभ्युपेत्याद्भुतघोरवीर्यं स कुम्भकर्णो युधि वानरेन्द्रम् ॥ ६९ ॥
जहार सुग्रीवमभिप्रगृह्य यथाऽनिलो मेघमतिप्रचण्डः ।
स तं महामेघनिकाशरूपमुत्पाट्य गच्छन् युधि कुम्भकर्णः ॥ ७० ॥
रराज मेरुप्रतिमानरूपो मेरुर्यथाऽभ्युच्छ्रितघोरशृङ्गः ।
ततस्तमुत्पाट्य जगाम वीरः संस्तूयमानो युधि राक्षसेन्द्रैः ॥ ७१ ॥
शृण्वन्निनादं त्रिदशालयानां प्लवङ्गराजग्रहविस्मितानाम् ।
ततस् तम् आदाय तदा स मेने ॥ ७२ ॥
हरीन्द्रम् इन्द्रोपमम् इन्द्रवीर्यः ।
अस्मिन् हृते सर्वमिदं हृतं स्यात् ॥ ७३ ॥
सराघवं सैन्यम् इतीन्द्रशत्रुः ।
विद्रुतां वाहिनीं दृष्ट्वा वानराणां ततस्ततः ॥ ७४ ॥
कुम्भकर्णेन सुग्रीवं गृहीतं चापि वानरम् ।
हनुमांश्चिन्तयामास मतिमान् मारुतात्मजः ॥ ७५ ॥
एवं गृहीते सुग्रीवे किं कर्तव्यं मया भवेत् ।
यद्वै न्याय्यं मया कर्तुं तत् करिष्यामि सर्वथा ॥ ७६ ॥
भूत्वा पर्वतसङ्काशो नाशयिष्यामि राक्षसम् ।
मया हते संयति कुम्भकर्णे महाबले मुष्टिविकीर्णदेहे ॥ ७७ ॥
विमोचिते वानरपार्थिवे च भवन्तु हृष्टाः प्लवगाः समस्ताः ।
अथवा स्वयमप्येष मोक्षं प्राप्स्यति पार्थिवः ॥ ७८ ॥
गृहीतोऽयं यदि भवेत्त्रिदशैः सासुरोरगैः ।
मन्ये न तावदात्मानं बुद्ध्यते वानराधिपः ॥ ७९ ॥
शैलप्रहाराभिहतः कुम्भकर्णेन संयुगे ।
अयं मुहूर्तात् सुग्रीवो लब्धसञ्ज्ञो महाहवे ॥ ८० ॥
आत्मनो वानराणां च यत् पथ्यं तत् करिष्यति ।
मया तु मोक्षितस्यास्य सुग्रीवस्य महात्मनः ॥ ८१ ॥
अप्रीतिश्च भवेत् कष्टा कीर्तिनाशश्च शाश्वतः ।
तस्मान्मुहूर्तं काङ्क्षिष्ये विक्रमं पार्थिवस्य तु ॥ ८२ ॥
भिन्नं च वानरानीकं तावदाश्वासयाम्यहम् ।
इत्येवं चिन्तयित्वा तु हनुमान् मारुतात्मजः ॥ ८३ ॥
भूयः संस्तम्भयामास वानराणां महाचमूम् ।
स कुम्भकर्णोऽथ विवेश लङ्कां स्फुरन्तमादाय महाकपिं तम् ॥ ८४ ॥
विमानचर्यागृहगोपुरस्थैः पुष्पाग्र्यवर्षैरवकीर्यमाणः ।
लाजगन्धोदवर्षैस्तु सिच्यमानः शनैःशनैः ॥ ८५ ॥
राजमार्गस्य शीतत्वात् सञ्ज्ञामाप महाबलः ।
ततः स सञ्ज्ञामुपलभ्य कृच्छ्राद्वलीयसस्तस्य भुजान्तरस्थः ॥ ८६ ॥
अवेक्षमाणः पुरराजमार्गं विचिन्तयामास मुहुर्महात्मा ।
एवं गृहीतेन कथं नु नाम शक्यं मया सम्प्रतिकर्तुमद्य ॥ ८७ ॥
तथा करिष्यामि यथा हरीणां भविष्यतीष्टं च हितं च कार्यम् ।
ततः कराग्रैः सहसा समेत्य राजा हरीणाममरेन्द्रशत्रुम् ॥ ८८ ॥
खरैश्च कर्णौ दशनैश्च नासां ददंश पार्श्वेषु च कुम्भकर्णम् ।
स कुम्भकर्णो हृतकर्णनासो विदारितस्तेन विमर्दितश्च ॥ ८९ ॥
रोषाभिभूतः क्षतजार्द्रगात्रः सुग्रीवमाविध्य पिपेष भूमौ ।
स भूतले भीमबलाभिपिष्टः सुरारिभिस्तैरभिहन्यमानः ॥ ९० ॥
जगाम खं वेगवदभ्युपेत्य पुनश्च रामेण समाजगाम ।
कर्णनासाविहीनस्तु कुम्भकर्णो महाबलः ॥ ९१ ॥
रराज शोणितैः सिक्तो गिरिः प्रस्रवणैरिव ।
शोणितार्द्रो महाकायो राक्षसो भीमविक्रमः ॥ ९२ ॥
युद्धायाभिमुखो भूयो मनश्चके महाबलः ।
अमर्षाच्छोणितोद्गरी शुशुभे रावणानुजः ॥ ९३ ॥
नीलाञ्जनचयप्रख्यः ससन्ध्य इव तोयदः ।
गते तु तस्मिन् सुरराजशत्रुः क्रोधात् प्रदुद्राव रणाय भूयः ॥ ९४ ॥
अनायुधोऽस्मीति विचिन्त्य रौद्रो घोरं तदा मुद्गरमाससाद ।
ततः स पुर्याः सहसा महौजा निष्क्रम्य तद्वानरसैन्यमुग्रम् ॥ ९५ ॥
बभक्ष रक्षो युधि कुम्भकर्णः प्रजा युगान्ताग्निरिव प्रदीप्तः ।
बुभुक्षितः शोणितमांसगृध्नुः प्रविश्य तद्वानरसैन्यमुग्रम् ॥ ९६ ॥
चखाद रक्षांसि हरीन् पिशाचानृक्षांश्च मोहाद्युधि कुम्भकर्णः ।
यथैव मृत्युर्हरते युगान्ते स भक्षयामास हरींश्च मुख्यान् ॥ ९७ ॥
एकं द्वे त्रीन् बहून् क्रुद्धो वानरान् सह राक्षसैः ।
समादायैकहस्तेन प्रचिक्षेप त्वरन् मुखे ॥ ९८ ॥
सम्प्रस्रवंस्तदा मेदः शोणितं च महाबलः ।
वध्यमानो नगेन्द्राग्रैर्भक्षयामास वानरान् ॥ ९९ ॥
ते भक्ष्यमाणा हरयो रामं जग्मुस्तदा गतिम् ।
कुम्भकर्णो भृशं क्रुद्धः कपीन् खादन् प्रधावति ॥ १०० ॥
शतानि सप्त चाष्टौ च विंशत्त्रिंशत्तथैव च ।
सम्परिष्वज्य बाहुभ्यां खादन् विपरिधावति ॥ १०१ ॥
तस्मिन् काले सुमित्रायाः पुत्रः परबलार्दनः ।
चकार लक्ष्मणः क्रुद्धो युद्धं परपुरञ्जयः ॥ १०२ ॥
स कुम्भकर्णस्य शरान् शरीरे सप्त वीर्यवान् ।
निचखानाददे बाणान् विससर्ज च लक्ष्मणः ॥ १०३ ॥
अतिक्रम्य च सौमित्रिं कुम्भकर्णो महाबलः ।
राममेवाभिदुद्राव दारयन्निव मेदिनीम् ॥ १०४ ॥
अथ दाशरथी रामो रौद्रमस्त्रं प्रयोजयन् ।
कुम्भकर्णस्य हृदये ससर्ज निशितान् शरान् ॥ १०५ ॥
तस्य रामेण विद्धस्य सहसाऽभिप्रधावतः ।
अङ्गारमित्राः क्रुद्धस्य मुखान्निश्चेरुरर्चिषः ॥ १०६ ॥
रामास्त्रविद्धो घोरं वै नदन् राक्षसपुङ्गवः ।
अभ्यधावत सङ्क्रुद्धो हरीन् विद्रावयन् रणे ॥ १०७ ॥
हस्ताच्चापि परिभ्रष्टा पपातोर्व्यां महागदा ।
आयुधानि च सर्वाणि विप्रकीर्यन्त भूतले ॥ १०८ ॥
स निरायुधमात्मानं यदा मेने महाबलः ।
मुष्टिभ्यां चरणाभ्यां च चकार कदनं महत् ॥ १०९ ॥
स बाणैरतिविद्धाङ्गः क्षतजेन समुक्षितः ।
रुधिरं प्रतिसुस्राव गिरिः प्रस्रवणं यथा ॥ ११० ॥
स तीर्वेण च कोपेन रुधिरेण च मूर्च्छितः ।
वानरान् राक्षसानृक्षान् खादन् विपरिधावति ॥ १११ ॥
अथ शृङ्गं समाविध्य भीमं भीमपराक्रमः ।
चिक्षेप राममुद्दिश्य बलवानन्तकोपमः ॥ ११२ ॥
अप्राप्तमन्तरा रामः सप्तभिस्तैरजिह्मगैः ।
शरैः काञ्चनचित्राङ्गैश्चिच्छेद पुरुषर्षभः ॥ ११३ ॥
तन्मेरुशिखराकारं द्योतमानमिव श्रिया ।
द्वे शते वानरेन्द्राणां पतमानमपातयत् ॥ ११४ ॥
तस्मिन् काले स धर्मात्मा लक्ष्मणो वाक्यमब्रवीत् ।
कुम्भकर्णवधे युक्तो योगान् परिमृशन् बहून् ॥ ११५ ॥
नैवायं वानरान् राजन्नापि जानाति राक्षसान् ।
मत्तः शोणितगन्धेन स्वान् परांश्चैव खादति ॥ ११६ ॥
साध्वेनमधिरोहन्तु सर्वे ते वानरर्षभाः ।
यूथपाश्च यथा मुख्यास्तिष्ठन्त्वस्य समन्ततः ॥ ११७ ॥
अप्ययं दुर्मतिः काले गुरुभारप्रपीडितः ।
प्रपतन् राक्षसो भूमौ नान्यान् हन्यात् प्लवङ्गमान् ॥ ११८ ॥
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा राजपुत्रस्य धीमतः ।
ते समारुरुहुर्हृष्टाः कुम्भकर्णं प्लवङ्गमाः ॥ ११९ ॥
कुम्भकर्णस्तु सङ्क्रुद्धः समारूढः प्लवङ्गमैः ।
व्यधूनयत्तान् वेगेन दुष्टहस्तीव हस्तिपान् ॥ १२० ॥
तान् दृष्ट्वा निर्धुतान् रामो दुष्टोऽयमिति राक्षसः ।
सुमुत्पपात वेगेन धनुरुत्तममाददे ॥ १२१ ॥
राघवो राक्षसं रोषादभिदुद्राव वेगितः ।
यूथपान् हर्षयन् सर्वान् कुम्भकर्णभयार्दितान् ॥ १२२ ॥
स चापमादाय भुजङ्गकल्पं दृढज्यमुग्रं तपनीयचित्रम् ।
हरीन् समाश्वास्य समुत्पपात रामो निबद्धोत्तमतूणबाणः ॥ १२३ ॥
स वानरगणैस्तैस्तु वृतः परमदुर्जयः ।
लक्ष्मणानुचरो रामः सम्प्रतस्थे महावलः ॥ १२४ ॥
स ददर्श महात्मानं किरीटिनमरिन्दमम् ।
शोणिताप्लुतसर्वाङ्गं कुम्भकर्णं महाबलम् ॥ १२५ ॥
सर्वान् समभिधावन्तं यथा रुष्टं दिशागजम् ।
मार्गमाणं हरीन् क्रुद्धं राक्षसैः परिवारितम् ॥ १२६ ॥
विन्ध्यमन्दरसङ्काशं काञ्चनाङ्गदभूषणम् ।
स्रवन्तं रुधिरं वक्त्राद्वर्षमेघमिवोत्थितम् ॥ १२७ ॥
जिह्वया परिलिह्यन्तं शोणितं शोणितेक्षणम् ।
मृद्नन्तं वानरानीकं कालान्तकयमोपमम् ॥ १२८ ॥
तं दृष्ट्वा राक्षसश्रेष्ठं प्रदीप्तानलवर्चसम् ।
विस्फारयामास तदा कार्मुकं पुरुषर्षभः ॥ १२९ ॥
स तस्य चापनिर्घोषात् कुपितो राक्षसर्षभः ।
अमृष्यमाणस्तं घोषमभिदुद्राव राघवम् ॥ १३० ॥
ततस्तु वातोद्धतमेघकल्पं भुजङ्गराजोत्तमभोगबाहुम् ।
तमापतन्तं धरणीधराभमुवाच रामो युधि कुम्भकर्णम् ॥ १३१ ॥
आगच्छ रक्षोधिप मा विषादमवस्थितोऽहं प्रगृहीतचापः ।
अवेहि मां शक्रसपत्न रामं मया मुहूर्ताद्भविता विचेताः ॥ १३२ ॥
रामोऽयमिति विज्ञाय जहास विकृतस्वनम् ।
अभ्यधावत सङ्क्रुद्धो हरीन् विद्रावयन् रणे ॥ १३३ ॥
पातयन्निव सर्वेषां हृदयानि वनौकसाम् ।
प्रहस्य विकृतं भीमं स मेघस्तनितोपमम् ॥ १३४ ॥
कुम्भकर्णो महातेजा राघवं वाक्यमब्रवीत् ।
नाहं विराधो विज्ञेयो न कबन्धः खरो न च ॥ १३५ ॥
न वाली न च मारीचः कुम्भकर्णोऽहमागतः ।
पश्य मे मुद्गरं घोरं सर्वकालायसं महत् ॥ १३६ ॥
अनेन निर्जिता देवा दानवाश्च पुरा मया ।
विकर्णनास इति मां नावज्ञातुं त्वमर्हसि ॥ १३७ ॥
स्वल्पाऽपि हि न मे पीडा कर्णनासाविनाशनात् ।
दर्शयेक्ष्वाकुशार्दूल वीर्यं गात्रेषु मे लघु ॥ १३८ ॥
ततस्त्वां भक्षयिष्यामि दृष्टपौरुषविक्रमम् ।
स कुम्भकर्णस्य वचो निशम्य रामः सुपुङ्खान् विससर्ज बाणान् ॥ १३९ ॥
तैराहतो वज्रसमग्रवेगैर्न चुक्षुभे न व्यथते सुरारिः ।
यैः सायकैः सालवरा निकृत्ता वाली हतो वानरपुङ्गवश्च ॥ १४० ॥
ते कुम्भकर्णस्य तदा शरीरे वज्रोपमा न व्यथयाम्प्रचक्रुः ।
स वारिधारा इव सायकांस्तान् पिबन् शरीरेण महेन्द्रशत्रुः ॥ १४१ ॥
जघान रामस्य शरप्रवेगं व्याविध्य तं मुद्गरमुग्रवेगम् ।
ततस्तु रक्षः क्षतजानुलिप्तं वित्रासनं देवमहाचमूनाम् ॥ १४२ ॥
विव्याध तं मुद्गरमुग्रवेगं विद्रावयामास चमूं हरीणाम् ।
वायव्यमादाय ततो वरास्त्रं रामः प्रचिक्षेप निशाचराय ॥ १४३ ॥
समुद्गरं तेन जघान बाहुं स कृत्तबाहुस्तुमुलं ननाद ।
स तस्य बाहुर्गिरिशृङ्गकल्पः समुद्गरो राघवबाणकृत्तः ॥ १४४ ॥
पपात तस्मिन् हरिराजसैन्ये जघान तां वानरवाहनीं च ।
ते वानरा भग्नहतावशेषाः पर्यन्तमाश्रित्य तदा विषण्णाः ॥ १४५ ॥
प्रवेपिताङ्गं ददृशुः सुघोरं नरेन्द्ररक्षोधिपसन्निपातम् ।
स कुम्भकर्णोऽस्त्रनिकृत्तबाहुर्महान्निकृत्ताग्र इवाचलेन्द्रः ॥ १४६ ॥
उत्पाटयामास करेण वृक्षं ततोऽभिदुद्राव रणे नरेन्द्रम् ।
स तस्य बाहुं सहसालवृक्षं समुद्यतं पन्नगभोगकल्पम् ॥ १४७ ॥
ऐन्द्रास्त्रयुक्तेन जघान रामो बाणेन जाम्बूनदचित्रितेन ।
स कुम्भकर्णस्य भुजो निकृत्तः पपात भूमौ गिरिसन्निकाशः ॥ १४८ ॥
विवेष्टमानोऽभिजघान वृक्षान् शैलान् शिला वानरराक्षसांश्च ।
तं छिन्नबाहुं समवेक्ष्य रामः समापतन्तं सहसा नदन्तम् ॥ १४९ ॥
द्वावर्धचन्द्रौ निशितौ प्रगृह्य चिच्छेद पादौ युधि राक्षसस्य ।
तौ तस्य पादौ प्रदिशो दिशश्च गिरीन् गुहाश्चैव महार्णवं च ॥ १५० ॥
लङ्कां च सेनां कपिराक्षसानां विनादयन्तौ विनिपेततुश्च ।
निकृत्तबाहुर्विनिकृत्तपादो विदार्य वक्त्रं वडवामुखाभम् ॥ १५१ ॥
दुद्राव रामं सहसाऽभिगर्जन् राहुर्यथा चन्द्रमिवान्तरिक्षे ।
अपूरयत्तस्य मुखं शिताग्रै रामः शरैर्हेमपिनद्धपुङ्खैः ॥ १५२ ॥
स पूर्णवक्त्रो न शशाक वक्तुं चुकूज कृच्छ्रेण मुमोह चापि ।
अथाददे सूर्यमरीचिकल्पं स ब्रह्मदण्डान्तककालकल्पम् ॥ १५३ ॥
अरिष्टमैन्द्रं निशितं सुपुङ्खं रामः शरं मारुततुल्यवेगम् ।
तं वज्रजाम्बूनदचारुपुङ्खं प्रदीप्तसूर्यज्वलनप्रकाशम् ॥ १५४ ॥
महेन्द्रवज्राशनितुल्यवेगं रामः प्रचिक्षेप निशाचराय ।
स सायको राघवबाहुचोदितो दिशः स्वभासा दश सम्प्रकाशयन् ॥ १५५ ॥
सधूमवैश्वानरदीप्तदर्शनो जगाम शक्राशनिवीर्यविक्रमः ।
स तन्महापर्वतकूटसन्निभं विवृत्तदंष्ट्रं चलचारुकुण्डलम् ॥ १५६ ॥
चकर्त रक्षोधिपतेः शिरस्तथा यथैव वृत्रस्य पुरा पुरन्दरः ।
कुम्भकर्णशिरो भाति कुण्डलालङ्कृतं महत् ॥ १५७ ॥
आदित्येऽभ्युदिते रात्रौ मध्यस्थ इव चन्द्रमाः ।
तद्रामबाणाभिहतं पपात रक्षश्शिरःपर्वतसन्निकाशम् ॥ १५८ ॥
बभञ्ज चर्यागृहगोपुराणि प्राकारमुच्चं तमपातयच्च ।
न्यपतत् कुम्भकर्णोऽथ स्वकायेन निपातयन् ॥ १५९ ॥
प्लवङ्गमानां कोट्यश्च परितः सम्प्रधावताम् ।
तच्चाति कायं हिमवत्प्रकाशं रक्षस्ततस्तोयनिधौ पपात ॥ १६० ॥
ग्राहान् वरान् मीनवरान् भुजङ्गान् ममर्द भूमिं च तदा विवेश ।
तस्मिन् हते ब्राह्मणदेवशत्रौ महाबले संयति कुम्भकर्णे ॥ १६१ ॥
चचाल भूर्भूमिधराश्च सर्वे हर्षाच्च देवास्तुमुलं प्रणेदुः ।
ततस्तु देवर्षिमहर्षिपन्नगाः सुराश्च भूतानि सुपर्णगुह्यकाः ॥ १६२ ॥
सयक्षगन्धर्वगणा नभोगताः प्रहर्षिता रामपराक्रमेण ।
ततस्तु ते तस्य वधेन भूरिणा मनस्विनो नैर्ऋतराजबान्धवाः ॥ १६३ ॥
विनेदुरुच्चैर्व्यथिता रघूत्तमं हरिं समीक्ष्यैव यथा सुरार्दिताः ।
स देवलोकस्य तमो निहत्य सूर्यो यथा राहुमुखाद्विमुक्तः ॥ १६४ ॥
तथा व्यभासीद्भुवि वानरौघे निहत्य रामो युधि कुम्भकर्णम् ।
प्रहर्षमीयुर्बहवस्तु वानराः प्रबुद्धपद्मप्रतिमैरिवाननैः ॥ १६५ ॥
अपूजयन् राघवमिष्टभागिनं हते रिपौ भीमबले दुरासदे ।
स कुम्भकर्णं सुरसङ्घमर्दनं महत्सु युद्धेषु पराजितश्रमम् ॥ १६६ ॥
ननन्द हत्वा भरताग्रजो रणे महासुरं वृत्रमिवामराधिपः ॥ १६७ ॥